Schimmels bij vissen: soorten, symptomen en behandelingen

Schimmels bij vissen zijn een veelvoorkomend probleem dat bijna elke aquariumbezitter wel eens tegenkomt. Leer met ons hoe je ze kunt uitroeien.

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez.

Laatste update: 21 december, 2022

Hoewel ze morfologisch eenvoudiger lijken dan een kat en een hond, zijn vissen ook gastheer voor parasitaire, bacteriële en schimmelziekten en zijn ze vatbaar voor ziekten. Het is de plicht van iedere eigenaar van een aquarium om de soorten schimmels bij vissen te kennen. Je moet hun symptomen en behandeling weten, om eventuele ziekten op te lossen.

De door schimmels bij vissen veroorzaakte letsels verschijnen meestal in de vorm van schilfers, vinrot, katoenachtige massa’s in hun ogen, en nog veel meer. Deze klinische verschijnselen wijzen er dan weer op dat de waterkwaliteit niet voldoende is of dat de vissen gestrest zijn. Als je meer over het onderwerp wilt weten, lees dan verder.

Wat zijn schimmels bij vissen?

Het Schimmelrijk omvat een groep levende wezens die “vallen” tussen planten (Plantae) en dieren (Animalia). Schimmels, gisten en paddenstoelen producerende organismen zijn heterotrofen, dus ze halen energie uit organisch materiaal in de omgeving en zijn niet in staat die zelf te synthetiseren, in tegenstelling tot planten. Daarom kunnen ze niet met hen gegroepeerd worden.

Anderzijds zijn schimmelcellen omgeven door een chitine celwand, in tegenstelling tot dierlijke cellichamen, die alleen een plasmamembraan hebben dat ze van de omgeving scheidt. Hoewel ze dieren noch planten zijn, staan schimmels fylogenetisch het dichtst bij de eerste groep.

Omdat de vertegenwoordigers van het Schimmelrijk heterotrofen zijn, hebben ze bronnen van organisch materiaal nodig om zich te voeden en te groeien.

Sommige halen die uit de ontbindingscycli van de bodem, maar andere, dermatofyten, hechten zich aan de huid van gewervelde dieren om keratine te zoeken (keratinofiel) en te vernietigen (keratinolytisch), en worden zo ziekteverwekkers.

Hoewel vissen geen keratine in hun schubben hebben – die bestaan uit dentine – kunnen ook zij een soortgelijk proces ondergaan, waarbij een schimmelsoort zich op de huid vestigt en de omgeving vernietigt, om zich te voeden. De organismen die deze toestanden veroorzaken zijn wat we vandaag kennen als “schimmels bij vissen.”

Soorten schimmels bij vissen

Studies (Engelse link) schatten tot nu toe dat er tot 5,1 miljoen schimmelsoorten zijn, hoewel er maar heel weinig ontdekt zijn. Het is mogelijk dat sommige soorten schimmels bij vissen nog niet eens ontdekt zijn, maar, in de volgende paragrafen vertellen we je de bekendste.

Saprolegnia (saprolegniasis)

Saprolengnia is een geslacht van saprofytische en parasitoïde schimmels. Dit betekent dat ze zich met dode cellen van het dier kunnen voeden zonder het te schaden, of, als dat niet lukt, zich in de kieuwen van de vis kunnen nestelen en daar schade beginnen aan te richten. Dit laatste scenario geeft aanleiding tot een mycose.

Dit geslacht is een van de meest problematische in zowel de visteelt als in aquaria, vooral als de watertemperatuur onder de 15 ºC daalt of als de vissen immuungecompromitteerd zijn door slechte omstandigheden in het aquarium. Saprolegnia-laesies presenteren zich als radiale katoenachtige wonden.

Achyla

Achyla is een geslacht van oomyceten, ook bekend als watermollen. Deze schimmels encysten in de mond van het dier en produceren zoösporen, die op hun beurt de symptomen van secundaire infectie veroorzaken. Hoewel er verschillende voorbeelden van Achyla soorten bekend zijn die vissen parasiteren, is er geen standaard zoals in het geval van saprolegniasis.

Aphanomyces invadans (EUS epizootic ulcerative syndrome)

Epizootic ulcerative syndrome is van groot belang in de visteelt, want het veroorzaakt aanzienlijke verliezen in genaturaliseerde viskwekerijen. Deze aandoening wordt veroorzaakt door Aphanomyces invadans, een andere aquatische schimmel, die bij vissen necrotiserende ulceratieve laesies en granulomateuze reacties veroorzaakt.

Branchyomyces (branchiomycosis)

Dit geslacht van schimmels is een van de bekendste in de aquariumwereld, want het veroorzaakt de bekende en gevreesde kieuwrot. Deze ziekteverwekkers dringen de kieuwen van het dier binnen en veroorzaken symptomen van ademnood. De dood komt in minder dan 48 uur, met een percentage tot 50% van de getroffen dieren.

Ichthyophonus hojeri

Ichthyophonus hojeri is een eencellige protist die parasiteert op zoet- en zoutwatervissen. Bij deze dieren veroorzaakt het chronische en systemische granulomatose. Het kan ook schade veroorzaken aan het zenuwstelsel van de gastheer, wat ook onregelmatig en atypisch zwemmen tot gevolg heeft.

Symptomen van schimmel bij vissen

Afhankelijk van het geslacht dat het dier parasiteert, kunnen de symptomen heel verschillend zijn. De meeste schimmellaesies in het huisaquarium worden echter veroorzaakt door het geslacht Saprolegnia, dus we zullen ons op deze pathologie concentreren. Enkele van de meestvoorkomende klinische verschijnselen zijn de volgende:

• De vis begint vlekkerige, witachtige, katoenachtige laesies te ontwikkelen. Deze komen voor op de huid en in de kieuwen en hebben een zeer goed omcirkelde radiale rangschikking.
• Naarmate het mycelium van de schimmel groeit, worden de laesies bruinachtig, doordat ze modder of slib uit de omgeving opvangen.
• Het geïnfecteerde dier vertoont ook dermale depigmentatie, algemene apathie en een gebrek aan eetlust. Als het niet behandeld wordt, zal het dier uiteindelijk aan de schimmel sterven.

Als we naar andere foto’s kijken, zien we ook vaak dat het dier lucht uit het water haalt of roodachtige granulomateuze laesies krijgt. In het algemeen vinden de eerste verschijnselen meestal op het oppervlak van de schubben plaats. Vervolgens gaan ze over in meer diffuse systemische verschijnselen.

Mogelijke behandelingen

Sommige van de hier genoemde pathologieën kennen geen genezing. Andere kunnen met generieke medicijnen in elk aquarium verkooppunt kunnen worden aangepakt. Het is echter erg moeilijk om op eigen houtje een goede diagnose te stellen, dus is het altijd het beste om naar een gespecialiseerde dierenarts of een vakman in de aquariumwereld te gaan.

Buiten de ziekteverwekker kan het nuttig zijn een gestandaardiseerd protocol te volgen. Als je schimmel op de vissen in je aquarium hebt opgemerkt, volg dan snel de onderstaande stappen.

Stappen om schimmels bij vissen te voorkomen en bestrijden

• Ververs ten minste 50% van het water voordat je met de behandeling begint. Natuurlijk moet al het water dat je toevoegt voorbehandeld worden met producten die chloor verwijderen en de waarden stabiliseren.
• Pas de temperatuur van de bak aan de ziekteverwekker aan, en verhoog hem zo mogelijk nog 2 of 3 graden. Als de fysiologische grenzen van de vissoort het toelaten, kunnen hoge temperaturen de ziekteverwekker doen sterven. Het kan ze ook in een toestand van quiescence (rust) brengen, waarin hij zich niet voortplant.
• Baad de aangetaste vissen in zoutoplossingen (1 eetlepel zout per liter water) gedurende 15-30 minuten. Dit moet buiten het aquarium gebeuren, in een aparte bak. Oplossingen met kaliumpermanganaat (1 gram per 100 milliliter water) gedurende 30 minuten zijn ook een goede optie.
• Koop generieke medicijnen om het hele aquarium te behandelen, waarbij je steeds het houtskoolfilter verwijdert voor je begint. SERA baktopur® en Tetra fungistop® zijn enkele van de bekendste.
• Als de behandeling klaar is, maak je de filters, het grind, de planten en alle decoratie van het aquarium schoon. Pas dan raak je eventuele sporen en resten van de ziekteverwekker kwijt.

We raden je in geen geval aan om naar huismiddeltjes te zoeken om infecties te behandelen. Het enige dat je zonder professionele hulp kunt doen is zoutbaden uitvoeren of de temperatuur van het aquarium verhogen, maar zelfs deze opties houden bepaalde risico’s in voor de gezondheid van het dier.

Zoek een door de dierenarts aanbevolen behandeling en experimenteer niet op eigen houtje.

Preventie en laatste aanbevelingen

Zoals je gezien hebt, zijn veel van deze schimmelsoorten saprofytisch en worden ze pathogeen als het immuunsysteem van het dier beschadigd is. De beste preventie om schimmel bij vissen te voorkomen is dus altijd de dieren goed te verzorgen.

Dit gebeurt onder andere door de waterwaarden stabiel te houden. Ook moet je ze niet te veel te belasten en de waterverversingen verstandig uit te voeren. Tot slot moet je proberen om overbevolking te vermijden.

Als je deze constanten in een geschikt bereik houdt, is er geen reden waarom deze ziekteverwekkers in je aquarium moeten verschijnen. Bovendien raden we je aan om nieuwe vissen een week in een aparte bak in quarantaine te houden. Voeg ze pas daarna het hoofdaquarium toe. Alleen zo voorkom je besmettelijke bacteriën die van buiten komen.