Hoe veranderen octopussen van vorm en kleur?

Het camouflage-mechanisme bij octopussen moet op zijn minst aan 3 punten voldoen om efficiënt te zijn: zijn vorm veranderen, zijn kleur veranderen en de textuur van zijn huid veranderen.
Hoe veranderen octopussen van vorm en kleur?
Cesar Paul Gonzalez Gonzalez

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Cesar Paul Gonzalez Gonzalez.

Laatste update: 21 december, 2022

Koppotigen zijn een groep dieren die gekenmerkt worden door het hebben van “voeten op hun kop,” waardoor ze het iconische uiterlijk van dit taxon krijgen. Deze soorten bezitten een grote verscheidenheid aan aspecten en vermogens. Een voorbeeld hiervan zijn de pigmentcellen die octopussen helpen van vorm en kleur te veranderen; dit komt ook bij andere koppotigen voor.

Octopussen zijn ware bedriegkunstenaars, want hun ongelooflijke vermogens stellen hen in staat zich heel doeltreffend te verbergen. Dit camouflage-vermogen heet crypsis en bestaat uit het imiteren van de kenmerken van hun omgeving om zich te verbergen. Lees verder en ontdek hoe octopussen van vorm en kleur veranderen.

Wat zijn octopussen?

Octopussen, of octopoden, zijn bekend omdat ze acht tentakelachtige ledematen hebben. Ze hebben een vrij zacht lichaam, en meestal bewegen ze zich heel dicht bij de grond. Ze hebben ook een speciale structuur die water onder druk uitdrijft – dit heet een sifon. Daardoor kunnen ze met hoge snelheid ontsnappen door zich met een waterstraal voort te stuwen.

Octopussen staan bekend als een van de intelligentste ongewervelde dieren die er bestaan. Ze leren vrij snel en zijn in staat eenvoudige cognitieve problemen op te lossen. In feite lijken hun hersenen op die van de mens te werken, want beide bevatten verschillende soorten neuronen (Engelse link). Dankzij dit heeft hun zenuwstelsel het vermogen om nog complexere taken op te lossen.

Het cognitieve vermogen dat octopussen hebben heeft niet alleen invloed op hun vermogen om problemen op te lossen, maar verandert ook hun verdedigingsvermogen. Deze dieren hebben het vermogen om de vorm en de kleur van hun lichaam te veranderen, zodat ze hun omgeving “nabootsen” om te kunnen ontsnappen. Maar om dat te kunnen doen moeten ze hun hele omgeving overzien en de structuur en kleur ervan begrijpen.

De verwerking van de informatie die ze via hun zintuigen ontvangen moet snel gebeuren, want bij een aanval door een roofdier hebben ze weinig tijd om te reageren. Daarom vereist het simpele feit van het “nabootsen” van de omgeving een grote cognitieve capaciteit.

Een octopus

Hoe veranderen octopussen van vorm en kleur?

Formeel heet het vermogen dat octopussen gebruiken om van vorm en kleur te veranderen crypsis. Het lijkt erg op mimicry, met dit verschil dat het dier dat het uitvoert probeert op zijn omgeving te lijken en niet op een levend wezen. Hierdoor zijn deze dieren moeilijk met het blote oog te vinden, want ze brengen een groot deel van hun tijd door met zich te verbergen voor roofdieren.

De fysieke structuur van octopussen verschaft ze geen specifieke middelen om zich tegen roofdieren te verdedigen. Hun lichaam ontbeert klauwen en bestaat hoofdzakelijk uit spieren, waardoor ze onmogelijk een vijand rechtstreeks kunnen confronteren. Daarom hebben ze ervoor gekozen complexe mechanismen te ontwikkelen die hen in staat stellen verborgen te blijven.

Hoe veranderen ze van kleur?

Het mechanisme dat octopussen van kleur doet veranderen bestaat uit een stel pigmenten (chromatoforen – Engelse link) en een aantal reflectorcellen (iridoforen). Enerzijds fungeren de chromatoforen als een zak die een grote hoeveelheid basispigmenten (geel, rood en bruin) bevat, die niet met elkaar combineren.

De chromatoforen zijn omgeven door vele spieren en zenuwen die hun vorm regelen. Als ze uitzetten, hebben de pigmenten ruimte om hun kleur uit te zenden, zodat ze samen de kleurverandering in de huid van de octopus veroorzaken. In feite lijkt dit effect sterk op wat er gebeurt met pixels in een foto. Elk pigment draagt zijn kleur bij om de uiteindelijke tint te produceren.

Het enige probleem is dat voor octopussen om ook maar enige kleur te produceren, blauw nodig is. Dit pigment hoort niet bij de chromatoforen, maar het wordt opgelost door de aanwezigheid van andere cellen die iridoforen genoemd worden.

Deze cellen werken als een soort spiegel; afhankelijk van hun positie kunnen ze licht weerkaatsen en een bepaalde tint produceren. Dankzij dit alles voltooit de octopus de functie van camouflage zonder enig probleem.

Octopus

Hoe veranderen ze de vorm van hun lichaam?

Zoals gezegd bestaat het grootste deel van het lichaam van de octopus uit spieren. Dit is er de oorzaak van dat ze er nogal zwak en zelfs glibberig uitzien. Deze eigenschap speelt echter een belangrijke rol in zijn camouflage, want met de juiste mechanismen is hij in staat zijn lichaam samen te trekken en texturen te vormen.

Met andere woorden, om het uiterlijk van zijn lichaam te veranderen, moet hij zijn spieren met grote precisie samentrekken en ze een tijdlang zo houden. Zo’n proces maakt het mogelijk zijn lichaam te krommen, statisch te blijven, of het uiterlijk van zijn huid te veranderen, net om op zijn omgeving te lijken. Op deze manier kunnen octopussen in het zeemilieu bijna elke vorm aannemen.

Octopussen zijn prachtige dieren die ongelooflijke verdedigingsmechanismen bezitten. Ze zijn erin geslaagd hun minder nuttige eigenschappen uit te buiten. Ze hebben een complex camouflagesysteem ontwikkeld dat bijna onfeilbaar is. Alsof dat nog niet genoeg is, hebben ze een groot cognitief vermogen, dat samen deze koppotige tot een ware meester in misleiding maakt.


Alle aangehaalde bronnen zijn grondig gecontroleerd door ons team om hun kwaliteit, betrouwbaarheid, actualiteit en geldigheid te waarborgen. De bibliografie van dit artikel werd beschouwd als betrouwbaar en wetenschappelijk nauwkeurig.


  • Cloney, R. A., & Brocco, S. L. (1983). Chromatophore organs, reflector cells, iridocytes and leucophores in cephalopods. American Zoologist, 23(3), 581-592.
  • Mäthger, L. M., & Hanlon, R. T. (2007). Malleable skin coloration in cephalopods: selective reflectance, transmission and absorbance of light by chromatophores and iridophores. Cell and tissue research, 329(1), 179-186.
  • Williams, T. L., Senft, S. L., Yeo, J., Martín-Martínez, F. J., Kuzirian, A. M., Martin, C. A., … & Deravi, L. F. (2019). Dynamic pigmentary and structural coloration within cephalopod chromatophore organs. Nature communications, 10(1), 1-15.
  • Styfhals, R., Zolotarov, G., Hulselmans, G., Spanier, K. I., Poovathingal, S., Elagoz, A. M., … & Seuntjens, E. (2022). Cell type diversity in a developing octopus brain. bioRxiv.
  • Gilmore, R., Crook, R. & Krans, J. L. (2016) Cephalopod Camouflage: Cells and Organs of the Skin. Nature Education 9(2):1

Deze tekst wordt alleen voor informatieve doeleinden aangeboden en vervangt niet het consult bij een professional. Bij twijfel, raadpleeg uw specialist.