Kunnen vissen verdrinken?

Vissen kunnen technisch gezien niet verdrinken in water, maar er zijn specifieke omstandigheden waaronder zuurstofgebrek hen kan doden. Meer informatie lees je hier.

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez.

Laatste update: 21 december, 2022

Vandaag hebben we een merkwaardige vraag voor je: kunnen vissen verdrinken? Lees verder en kom erachter!

De natuur heeft zich aangepast aan bijna alle op aarde aanwezige milieu-omstandigheden, vandaar het bestaan van levende wezens, zelfs op de meest afgelegen plaatsen (zoals hete bronnen of gebieden met een hoge stralingsgraad).

Enkele van de dieren die door hun fysiologische kenmerken de meeste aandacht trekken zijn vissen, want die hebben een manier van bewegen en ademhalen die heel anders is dan de onze.  Heb je je ooit afgevraagd of vissen kunnen verdrinken? Het lijkt ongelooflijk, maar sterven door zuurstofgebrek onder water is mogelijk.

Hoe ademen vissen?

De term vis wordt gebruikt voor elk gewerveld dier in het water, met schedel en kieuwen, dat geen digitate ledematen heeft. Dit begrip omvat haaien, lampreien (prikken), mantaroggen en andere levende wezens die geen benig skelet hebben, maar ook de typische vissen met schubben en vinnen (teleosts).

Vissen ademen onder water dankzij speciale structuren die kieuwen genoemd worden. Deze bevinden zich aan weerszijden van de keelholte en zijn samengesteld uit een reeks sterk gesegmenteerde filamenten, die het oppervlak vergroten dat in contact staat met de wateromgeving. Veel soorten hebben een stuk dat als deksel fungeert en het kieuwapparaat beschermt (het operculum).

Typische vissen duwen met een reeks bewegingen water in de bek, verplaatsen het water naar de kieuwen, vangen de in de vloeistof opgeloste zuurstof op en integreren die in de bloedkapsels van de kieuwfilamenten. Zo wordt zuurstof in het bloed gemengd en kooldioxide uitgescheiden in de omringende watermassa. Het water verlaat het water door de ruimte die door het operculum vrijgelaten wordt.

De ademhaling is voor vissen veel veeleisender dan voor gewervelde landdieren, omdat de hoeveelheid zuurstof die in water opgelost is veel minder is dan de hoeveelheid die in de atmosfeer aanwezig is. Maar ze zijn in staat deze omgeving te koloniseren zonder daarbij te sterven, dankzij de aanpassingsmechanismen van natuurlijke selectie.

De uitzonderingen die de regel bevestigen

Hoewel de meeste vissen ademen op de manier die we zojuist beschreven hebben, slaan sommige dit mechanisme gedeeltelijk over. Zo hebben Siamese kempvissen en andere exemplaren van de onderorde Anabantoidei (labyrintvisachtigen) een heel speciale structuur die bekend staat als een labyrint. Dit is een sterk gevasculariseerd ademhalingsorgaan dat onder het operculum ligt.

Dankzij dit bijzondere conglomeraat kunnen labyrintvissen zuurstof rechtstreeks uit de atmosfeer halen door aan het wateroppervlak te ademen. Dat stelt hen in staat in zeer slechte omstandigheden in stilstaand water te leven. Hetzelfde geldt voor de longvissen van de orde Dipnoi (longvissen).

Kunnen vissen verdrinken?

Het begrip verdrinken heeft betrekking op sterven door verstikking. Daarvoor moet er hypoxie geweest zijn, d.w.z. een tekort aan zuurstof in het bloed, de cellen en de weefsels van het dier. Zonder dit gas kunnen de stofwisselingsprocessen niet uitgevoerd worden, en in korte tijd treedt een uitval van meerdere organen op.

Als we deze term als referentie nemen, is het antwoord dat ja, vissen onder water kunnen verdrinken. Ze sterven niet zoals tetrapoda door vocht dat hun longen binnendringt, maar veeleer door het ontbreken van zuurstof in hun eigen omgeving. De sleutelterm om dit raadsel te begrijpen is opgeloste zuurstof.

Opgeloste zuurstof is de hoeveelheid overtollige O₂ die in water opgelost is. De concentratie vrije zuurstof in het aquatisch milieu is essentieel voor ongewervelden, algen, vissen en micro-organismen om te overleven. Zoals professionele websites (Engelse link) aangeven, is het minimum aan opgeloste zuurstof om overvloedig leven in water te ondersteunen 4-5 milligram per liter.

Wanneer verdrinkt een vis?

De concentratie opgeloste zuurstof in het water dicteert wanneer de omgeving het dier kan verdrinken. Zo is de forelbaars (Micropterus salmoides) bestand tegen een minimum DO van 5,5 milligram per liter gedurende 24 uur. Meervallen hebben een hogere tolerantie voor guur water hebben met een DO van 3,3 milligram per liter.

Als er niet genoeg opgeloste zuurstof in het water is, kunnen de kieuwen van de vis niet genoeg van dit essentiële gas onttrekken om zijn weefsels te voeden en treedt uitval van meerdere organen op. Met andere woorden, het dier verdrinkt. Dit kan ook gebeuren als de watertemperatuur te hoog oploopt, er schade aan de kieuwen zelf ontstaat, of er bijvoorbeeld chemische verbindingen gemorst worden.

Tekenen dat een vis verdrinkt

Behalve Siamese kempvissen, longvissen, en een paar geïsoleerde uitzonderingen, zal elke vis een aantal tekenen vertonen als hij in een hypoxisch of anoxisch (weinig of geen zuurstof) aquatisch milieu geplaatst wordt, voordat hij sterft. Deze zijn als volgt:

1. De vis hijgt aan de oppervlakte. Het zuurstofgehalte is hoger in oppervlaktewater, want daar vindt gasuitwisseling plaats. Een verdrinkende vis zal voortdurend hijgen.
2. Lethargisch gedrag. Spier- en zenuwweefsels krijgen niet genoeg zuurstof. Daardoor heeft het dier niet de kracht om effectief te bewegen of te coördineren.
3. Grillig zwemmen. Dezelfde reden als hierboven.

Deze reeks klinische verschijnselen komt vrij vaak voor in overbevolkte aquaria. Als er te veel vissen in een waterlichaam zijn, kan de opgeloste zuurstof tot gevaarlijke niveaus dalen. Dit kan de vissen zelfs doden. Elke aquariumspecialist zal je vertellen dat vissen inderdaad door overbevolking in het water kunnen verdrinken.

Vissen kunnen in de gevangenschap of in de natuur om vele redenen sterven, en verdrinken is er daar een van. Hoewel ze niet sterven door water dat hun ademhalingswegen binnendringt, treedt dodelijke hypoxie op als de zuurstofconcentratie in het aquatisch milieu erg laag is.