Ontdek meer over 15 bestuivende dieren

Fruit, groenten, zaden en andere voedingsmiddelen zijn heerlijk en noodzakelijk voor ons lichaam. Het is aan bestuivende dieren te danken dat ze bestaan. Daarom moeten we voor ze zorgen en ze beschermen tegen de gevaren die ze nu ondervinden.

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez.

Laatste update: 17 november, 2021

Niet alle gewassen hebben bestuivende dieren of andere vormen van bestuiving nodig: rijst, tarwe en aardappelen zijn daar voorbeelden van. Maar veel van onze voedzame en micronutriëntrijke voedingsmiddelen zouden zonder deze dieren verdwijnen, zoals fruit, sommige groenten, zaden, noten, en oliën.

Kun je je een leven zonder deze voedingsmiddelen voorstellen? Zonder het werk van bepaalde dieren, vogels en insecten zouden aardbeien, appels, bosbessen, kersen, cacao en koffie ophouden te bestaan, want meer dan 75% van de gewassen in de wereld is afhankelijk van bestuivende dieren. Laat je verrassen en ontdek er hier 15.

Wat is bestuiving?

De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) zegt dat bestuiving het overbrengen van stuifmeel (de mannelijke cel) van de meeldraden (het mannelijke deel van de bloem) naar de stempel (het vrouwelijke deel van de bloem) is. Dit proces maakt bevruchting mogelijk, en dus de voortbrenging van vruchten en zaden.

Dit werk kan door dieren (biotische vectoren) of door water en wind (abiotische vectoren) verricht worden. Toch is de overgrote meerderheid van bloeiende planten afhankelijk van levende wezens, vooral van insecten.

Soorten bestuiving

Er zijn verschillende soorten bestuiving. Daaronder zijn directe bestuiving, kruisbestuiving, en de kunstmatige soort. We vertellen je alles over de eigenaardigheden ervan in de volgende regels.

Directe bestuiving

Veel groenten zijn hermafrodiet, wat betekent dat ze het mannelijk en vrouwelijk voortplantingssysteem in dezelfde bloem hebben, maar deze planten zich bijna nooit samen voort. Als het gebeurt, heet deze vorm van directe bestuiving – of zelfbestuiving – autogamie.

Een andere vorm van directe bestuiving is geitonogamie (buurbestuiving). Volgens vakmensen komt in dit geval het stuifmeel niet van de bloem zelf, maar van een andere bloem van dezelfde plant.

Kruisbestuiving

Bij deze vorm van bestuiving gebeurt de bevruchting dankzij het feit dat het stuifmeel naar de bloem van een andere plant wordt getransporteerd. Deze uitwisseling kan het gevolg zijn van zowel biotische als abiotische factoren.

Tot de biotische factoren behoren alle taken die door dieren, of het nu insecten, vogels of anderen zijn, uitgevoerd worden. Aan de andere kant gebeurt abiotische bestuiving dankzij wind of water.

Kunstmatige bestuiving

Kunstmatige bestuiving komt voor als er een menselijke ingreep is wegens een tekort aan natuurlijke meststoffen in een landbouwgewas of als we veranderingen in een plant willen voorkomen. Daartoe wordt het stuifmeel van de meeldraden verzameld en naar de stempel overgebracht om bevruchting te produceren.

Bestuivende dieren

Deze dieren zijn in te delen in 2 groepen. Het is algemeen bekend dat insecten bestuivende dieren zijn, maar er zijn ook bestuivers die geen insecten zijn. We vertellen je hieronder meer.

Insecten

De bestuiving door insecten is ongetwijfeld een van de belangrijkste, want de Insecta zijn de grootste groep in het dierenrijk en hun grootte is perfect voor deze taak. Binnen deze groep zijn er de Hymenoptera (bijen, hommels, mieren en wespen), Coleoptera (kevers), Diptera (vliegen) en Lepidoptera (vlinders en motten).

Hymenoptera verkiezen planten met grote hoeveelheden stuifmeel of nectar, Coleoptera houden van angiospermen, Diptera gaan voor kleine, geurloze bloemen, en Lepidoptera gaan voor grote langwerpige buisvormige bloemen, perfect voor de vorm van hun monddelen. Laten we ze eens van dichterbij bekijken.

Bestuivende dieren die geen insecten zijn

Dieren zoals vogels, knaagdieren, en zoogdieren -onder andere- vervullen ook een essentiële bevruchtende functie in onze ecosystemen. Hier zijn enkele van deze bestuivende dieren die niet tot de groep van de insecten behoren.

15 bestuivende dieren

1. Vlinders

Vlinders spelen een cruciale rol bij planten en de productie van onze voedselgewassen. Ze hebben schubben en haren, waaraan het stuifmeel blijft kleven, terwijl ze de nectar verorberen en dan verspreiden.

In professionele rapporten staat dat het levende organismen zijn die in alle terrestrische ecosystemen voorkomen, vooral in tropische. Ze worden gebruikt als bio-indicatoren omdat ze ons helpen de staat van instandhouding en eventuele veranderingen in een bepaald milieu of ecosysteem te interpreteren.

De populaties van sommige soorten – en die van veel andere bestuivers zoals bijen – zijn echter op zorgwekkende wijze afgenomen door o.a. intensieve landbouwpraktijken, bestrijdingsmiddelen, invasieve soorten en klimaatverandering.

2. Bijen

Als het over bestuivers gaat, zijn bijen zeker een van de eerste dieren die in je opkomen. Ze zijn van groot ecologisch belang in agro-ecosystemen, want een groot deel van het voedsel dat we eten is direct of indirect van deze dieren afhankelijk.

Dankzij hun voortdurende zoektocht naar nectar hebben bijen en bloeiende planten een geweldige relatie, want ze maken hun voortplanting mogelijk en bovendien fungeren ze ook als bio-indicatoren. Als je van honing houdt, is een tip om in gedachten te houden – vanwege de achteruitgang van bijen – om zuivere honing te kopen van plaatselijke boeren die duurzame bijenteeltpraktijken toepassen.

Een andere aanbeveling, als je ook bijen wilt helpen, is om planten met bloemen die rijk zijn aan stuifmeel en nectar in je tuin te zetten, altijd met de hulp van een vakman. Dit zal een nestplaats en voedselbronnen voor deze belangrijke insecten opleveren.

3. Mieren

De relatie tussen planten en mieren is vaak als negatief beschouwd door mensen die niet goed geïnformeerd zijn over hun rol in ecosystemen. De voordelen van mieren bij de bestuiving van planten zijn echter legio. Bijna geen enkele mierensoort doet planten eigenlijk kwaad; in feite komen veel soorten in contact met planten en beschermen ze tegen ongedierte.

4. Coleoptera 

Professionele studies stellen dat kevers – in tegenstelling tot de andere insecten die zich met de nectar van de bloemen voeden – delen van de bloemen verorberen en zo het stuifmeel aan hun lichaam laten kleven.

Bij kruisbestuiving in tropische bossoorten vervullen ze een fundamentele taak. Ze worden aangetrokken door de geuren van bloemen en gebruiken de ruimten ervan om te copuleren en hun eitjes te leggen.

5. Muggen

Muggen kunnen heel vervelende wezens zijn. Ze verspreiden ziekten, vervuilen meren en moerassen, en hun gezelschap is allesbehalve aangenaam. Maar volgens deskundigen (Engelse link) vervullen deze ongewervelden diverse milieutaken, waaronder de bestuiving van planten. Orchideeën zijn een duidelijk voorbeeld van planten die van hun acties profiteren.

6. Hommels

Er wordt veel over bijen gepraat en er zijn campagnes die hun leven proberen te redden, en het voedsel dat ze helpen maken in stand proberen te houden. En toch wordt er nauwelijks rekening gehouden met hun directe verwant – de hommel – die een even cruciale rol speelt bij de bestuiving van gewassen.

Ook deze Hymenoptera hebben een groot verlies geleden binnen hun soort. Volgens de BBC (Engelse link) hebben ze eigenschappen die hen efficiënt maken in het bestuiven van gewassen zoals tomaten en een grote verscheidenheid aan wilde bloemen.

Hommels gebruiken een methode die bekend staat als zoembestuiving, en die efficiënter is dan die van bijen op de tomatenplant (bijvoorbeeld), die alleen stuifmeel afgeven door trilling. Deze taak is gemakkelijker voor hommels, dankzij hun grootte en trilvermogen.

7. Wespen

Wespen horen ook bij de bestuivende dieren. Een van hun favorieten zijn sommige soorten van de Moraceae-familie. In deze planten voeren de wespen hun proces van ontwikkeling, voortplanting en tegelijk bestuiven ze terwijl ze van de ene bloem naar de andere gaan.

8. Zweefvliegen (of bloemvliegen)

De slechte reputatie van zweefvliegen (ook wel bloemvliegen genoemd) heeft verhuld dat ze essentiële bestuivende insecten zijn voor verschillende ecosystemen, dankzij hun bekwaamheid in vliegen en biologisch aanpassingsvermogen, zo meldt National Geographic.

Deze vliegen zijn ook belangrijk voor de gezondheid van gewassen, en hun aanwezigheid kan door rottende organismen gemanipuleerd worden om het leven van bepaalde planten, groenten en vruchten te verlengen.

Aangetrokken door deze organismen, laten ze er hun eitjes achter en voeden zich dan met de nectar van de dichtstbijzijnde bloemen. Zo impregneren ze het stuifmeel en dragen het van plant naar plant.

9. Kolibries

De Stichting Audubon beschrijft kolibries als vogels die zich als insecten gedragen; sommige wetenschappers noemen ze zelfs “gevederde bijen.” Ze vliegen ook van bloem naar bloem om zich met nectar te voeden en zo stuifmeel tussen de bloemen te verspreiden.

In Noord- en Zuid-Amerika zijn ongeveer 8.000 plantensoorten afhankelijk van deze vogeltjes. Ze worden het meest aangetrokken door rode, roze, gele en oranje bloemen. Ook zijn kolibriesnavels gespecialiseerd voor bepaalde bloemen: lange snavels voor lange bloemen, gebogen snavels voor gebogen bloemen, enzovoort.

10. Madagaskardaggekko’s 

Deze insectenetende hagedis likt nectar van boombloemen. Tijdens het bezoek aan verschillende bloemen sijpelt het stuifmeel in zijn gezicht en voeten en wordt het gaandeweg verspreid. Het zijn zeldzame bestuivende reptielen en hun functie kan door andere dieren vervangen worden.

11. Slakken

Hoewel deze wezens vrij zeldzame bestuivers zijn, kunnen ze dit doen door stuifmeel te verspreiden terwijl ze over planten kruipen, net als slakken. Deze ongewervelde dieren behoren tot de groep van de gastropode weekdieren.

12. Microryzomys altissimus

Dit kleine zoogdier komt voor in de Andes van Colombia, Ecuador en Peru. Het leeft meestal in de Sierra en aan weerszijden van de Andes in de heidevelden en de gematigde en hoge Andesbossen. 

De Microryzomys altissimus dient als voorbeeld om het bestaan van bestuivende knaagdieren aan te tonen. Dankzij het feit dat hij de bloemen van de Oreocallis grandiflora-plant bezoekt, kan hij een potentiële drager zijn (zij het onbewust) van het stuifmeel ervan, want het stuifmeel blijft aan zijn vacht kleven.

13. Zonnevogeltjes

Zonnevogeltjes zijn alle vogels die tot de Nectariniidae-familie behoren. Deze kleintjes voeden zich in sterkere mate met nectar en insecten, vooral als ze jongen hebben. Ze leven in Afrika en Oceanië. Deze bestuivende dieren lijken in nectar-etende levenswijze op kolibries. Hun snavels zijn lang en gebogen, aangepast aan verschillende soorten bloemen.

14. Leptonycteris yerbabuenae

Deze vleermuis is inheems in het noorden van Midden-Amerika en het zuiden van Noord-Amerika. Hij meet niet meer dan 9 centimeter. Het is een grote bestuiver – net als veel andere vleermuizen. Zijn lange, smalle gezicht is ontworpen om veel gemakkelijker bij de bloemen te kunnen komen.

EcuRed zegt dat dit zoogdier zich vooral voedt met de nectar en het stuifmeel van zijdebomen en daarnaast van sommige cactussen. Men beschouwt deze soort als een van de belangrijkste bestuivers van de agavesoorten.

15. Lemur

Dit is een mooi voorbeeld van zoogdieren die bestuiven. Ook al kunnen ze niet vliegen, ze dragen toch bij aan deze belangrijke taak. Deze maki’s van Madagascar plukken met hun kleine handjes de stengels van de bloemen. Het stuifmeel blijft daarbij vervolgens aan hun dichte vacht kleven. Hetzelfde geldt voor buidelratten en andere regenwoudapen.

Bestuivende dieren vandaag de dag

Momenteel is het aantal bestuivende dieren sterk afgenomen. Ongeveer 35% van de ongewervelde bestuivers en 17% van de gewervelde dieren worden wereldwijd met uitsterven bedreigd, volgens cijfers van de FAO (Engelse link).

Boeren zijn verantwoordelijk voor de bescherming van onze bestuivers, maar jij kunt ook helpen. Bijvoorbeeld door inheemse planten te planten, plaatselijke boeren te steunen. Ook het vermijden van pesticiden, fungiciden of herbiciden en daarnaast je kennis over deze wonderlijke wezens uitbreiden help daarbij. Behoud is de taak van elk van de bewoners van de planeet.