Lithoredo abatanica: een bijzonder weekdier

Een Amerikaans biologisch onderzoeksteam heeft een nieuwe soort weekdier ontdekt. Ze zijn nauw aan scheepswormen verwant en ze boren zich in de rotsen op de bodem van de Abatan-rivier op het Filipijnse eiland Bohol. Hoe werkt zijn darmmechanisme eigenlijk? Hoe kunnen ze zelfs voedingsstoffen uit de rotsen halen?

Geschreven en geverifieerd door biochemie Luz Eduviges Thomas-Romero.

Laatste update: 21 december, 2022

De Lithoredo abatanica is een merkwaardig zoetwaterweekdier met een heel speciaal dieet. Ze zijn uniek in de wereld, onderzoekers hebben waargenomen dat deze dieren kalksteenrots consumeren en het als zandsteen uitscheiden.

De Lithoredo abatanica wordt als een lid van de familie van scheepswormen beschouwd. Tot nu toe hebben experts scheepswormen altijd als ‘met houtvoedend’ omschreven.

Scheepswormen worden sinds de 4e eeuw voor Christus in de literatuur beschreven en staan als de ‘plaag’ van zeelieden bekend. Zelfs nu, vanwege hun gewoonte om in hout te boren, kunnen ze enorme hoeveelheden schade aan boten en dokken veroorzaken.

Lithoredo abatanica eet kalksteen in plaats van hout

In tegenstelling tot andere scheepswormen leeft de Lithoredo abatanica in zoet water. Hun aanwezigheid in kalksteenrots in de bedding van de rivier de Abatan in de Filipijnen is pas de afgelopen jaren gemeld.

Het feit dat ze in kalksteen boren in plaats van in hout, stelt ons in staat om deze soort scheepswormen van zijn verwanten te onderscheiden. Na inname van de steen, die zich in de ingewanden ophoopt, vermalen ze deze en scheiden ze deze later als fijnkorrelig zand uit.

De eigenschappen van deze ‘rotsworm’ zijn zo uniek dat experts hem niet alleen als een nieuwe soort moesten classificeren, maar ook als een nieuw geslacht binnen de teredinidae-familie.

De techniek van de Lithoredo abatanica om in gesteente te boren door het in te nemen, is een verrassend mechanisme dat in het dierenrijk tot dusver uniek is.

Scheepsworm, een misleidende naam

Ondanks hun naam zijn scheepswormen geen wormen. Het zijn weekdieren, een soort tweekleppige dieren die tot de familie Teredinidae behoort, een groep die ook verschillende soorten tweekleppige schelpdieren omvat. Deze wezens hebben aan het ene uiteinde van hun lange, wormachtige lichaam een heel klein omhulsel.

De schaal van dit weekdier biedt geen enkele bescherming voor zijn langwerpige lichaam. In plaats daarvan is het piepkleine paar schelpen zo geëvolueerd dat ze het als een stuk gereedschap kunnen gebruiken, waarmee ze aan het oppervlak van de rots kunnen raspen.

Dit graafwerktuig is aangepast voor het boren in kalksteen en bestaat uit tientallen kleine tandjes. Ze gebruiken deze tanden om het proces van het verpletteren van de stukjes kalksteen te beginnen, klaar voor inname.

Eten in goed gezelschap

1. De Lithoredo abatanica is aan een andere Teredinidae verwant, de Kuphus polythalamius. Deze grote wezens, die ongeveer 150 centimeter lang zijn, leven in de modder. Onderzoekers ontdekten dat ze op een diepte van ongeveer 3 meter voor de kust van de Filippijnen leefden.
2. De Kuphus polythalamia leeft in een behoorlijk onaangename omgeving. De modder is rijk aan organisch materiaal en stoot grote hoeveelheden waterstofsulfide uit, een gas dat van zwavel is afgeleid.

De voedingstechniek van de Khupus polythalamia bestaat uit het gebruik van goede bacteriën, endosymbionten, die in de kieuwen leven om voedingsstoffen te verkrijgen. Deze bacteriën oxideren zwavel en produceren verbindingen waarmee de worm zich kan voeden.

Wat heeft het voor zin om kalksteen te eten?

Onderzoekers geloven niet dat deze wormen hun voeding uit de rots zelf halen. In plaats daarvan speculeren experts dat deze weekdieren voedingsstoffen uit een symbiotische relatie met een aantal soorten bacteriën kunnen verkrijgen.

Het kan zijn dat de unieke bacteriën die in hun kieuwen of in de sifons leven waardoor ze de zandsteen uitscheiden, hen van stofwisselingsproducten voorzien, die de worm dan kan gebruiken.

Deskundigen wijzen er ook op dat de steendeeltjes in de darmen hen kunnen helpen voedsel zoals krill fijn te malen, vergelijkbaar met de manier waarop de spiermaag van een vogel werkt.

Lithoredo abatanica, ingenieurs van het rivierecosysteem

De gravende gewoonte van Lithoredo abatanica kan een belangrijke rol bij het vormgeven van het rivierecosysteem spelen en bij het creëren van nieuwe habitats.

In het geval van scheepswormen is bekend dat het doolhof van tunnels dat door deze wezens is gegraven een toevluchtsoord voor vissen en veel ongewervelde zeedieren biedt.

In die zin is de ecologische impact van de Lithoredo abatanica consistent met die van andere terediniden. Er zijn twee factoren die dit bevestigen:

• Aanzienlijke kolonisatie van gesteente: experts vonden verschillende ongewervelde taxa die in het complexe netwerk van holen leven.
• De hoge fragmentatie van dit kalkhoudende materiaal dat over de oever van de rivier de Abatan is uitgestrooid.

De aanwezigheid van de Lithoredo abatanica verhoogt dus de habitatcomplexiteit voor een aantal verschillende soorten.  Hij verandert waarschijnlijk de loop van de Abatan-rivier.

De geheimen van de natuur

Er zijn nog veel mysteries als het om de fysiologie van deze nieuwe groep terediniden gaat. Ten eerste zou het bestuderen van hun ecologische gewoonten ons veel kunnen vertellen over hoe andere organismen in hun omgeving afhankelijk zijn van de tunnels die ze creëren.

Aangezien deze rotsachtige holen miljoenen jaren bewaard kunnen blijven, kan hun belang enorm zijn. Het begrijpen van deze moderne ingenieurs kan ook een licht op de evolutie van het rivierecosysteem werpen.

Ten slotte zou het ontdekken of Lithoredo abatanica de gastheer is voor speciale gesteenteverterende microbiotica vele biotechnologische toepassingen kunnen hebben. Deze kennis zou dan een nieuwe bron van producten kunnen vormen die de economische ontwikkeling bevorderen.