Hoe zit dat: zijn rupsen wormen?
Zijn rupsen wormen? Deze vraag lijkt op het eerste gezicht irrelevant. De realiteit is echter dat ze het verschil kan maken tussen een kleverige ontmoeting en een snel bezoek aan de eerste hulp. Sommige rupsen zijn namelijk giftig en kunnen met hun prikkende haren ernstige plaatselijke reacties bij mensen veroorzaken. Kan je echter hetzelfde zeggen over wormen?
Vermiform, wormig, langwerpig en nog veel meer bijvoeglijke naamwoorden verwijzen naar deze immense groep ongewervelden, allemaal met cilindrische lichamen die over of in de zeebodem of de landbodem kruipen. Waarin verschilt een worm van een rups? In dit artikel brengen we je het antwoord op basis van wetenschappelijke en genetische kennis.
Wat zijn wormen en rupsen?
In de algemene bevolking duidt de term “worm” op elke langwerpige ongewervelde met fossoriale gewoonten (die ondergronds of aan de oppervlakte leeft). Maar de taxonomische indeling van levende wezens komt niet helemaal overeen met deze betekenis. We onderzoeken nu elke groep apart.
Wormen
Volgens het Oxford Languages Dictionary is een worm elk ongewerveld dier met een afgeplat of cilindrisch lichaam. Dit is zacht, langwerpig, samentrekbaar en heeft geen ledematen. Deze benaming heeft geen taxonomisch belang. Ze omvat namelijk een groep levende wezens die op genetisch niveau heel ver uit elkaar liggen.
De term “worm” komt van het woord verm, bedacht door Carl Linnaeus en Jean-Baptiste Lamarck in het werk Systema Naturae, voor het eerst gepubliceerd in 1735. Deze nu verouderde classificatie omvatte alle vermiforme of wormachtige ongewervelde dieren die geen geleedpotigen waren, waaronder slakken, nematoden en veel andere levende wezens.
Tot op de dag van vandaag is de classificatie die ons hier aangaat wat meer omlijnd, maar ze is nog steeds polyphyletisch. Dat betekent dat ze duizenden soorten omvat zonder directe verwantschap, en daarom is ze van geen enkel wetenschappelijk belang. Op een algemeen niveau rekent men de groepen ongewervelden die we hieronder zullen omschrijven tot de wormen.
Platwormen
Platwormen zijn een phylum van eenvoudige, tweezijdige en niet-gegmenteerde ongewervelde dieren. Ze hebben geen specifieke ademhalings- en bloedsomlooporganen, dus worden ze als “basaal” beschouwd in termen van evolutie.
Sommige zijn parasieten en andere vrijlevend. Ze worden echter geassocieerd met vochtige milieus van zout of zoet water. Er zijn echter ook terrestrische soorten.
Rondwormen
in tegenstelling tot platwormen hebben rondwormen (nematoden) een buisvormig spijsverteringsstelsel met openingen aan beide uiteinden (mond en anus). Sommige van de meestvoorkomende menselijke parasieten (zoals Ascaris en Anisakis) worden in deze groep gevonden.
Ringwomen
Ringwormen (Annelida) zijn veel meer geëvolueerde dieren dan de reeds genoemde, want ze hebben een zenuwstelsel, bloedsomloop, spijsverteringsstelsel en zelfs een ademhalingssysteem (soms in de vorm van kieuwen).
Deze ongewervelde dieren zijn gesegmenteerd en kunnen zowel een terrestrische als een aquatische omgeving koloniseren. De bekende regenwormen behoren tot deze groep.
Buiten deze indeling stellen andere auteurs dat onychophora, stekelwormen en zelfs insectenlarven onder de paraplu van “wormen” gegroepeerd kunnen worden. In elk geval kunnen we stellen dat de norm is wat in de lijst aangehaald wordt.
Rupsen
De term “rups” impliceert veel minder hoofdbrekens, want hij slaat alleen op alle larven van insecten uit de orde Lepidoptera (vlinders). Nog eenvoudiger gezegd is elk larvenstadium van een vlinder of mot een rups, ongeacht vorm en grootte.
Al deze insecten voldoen aan een gemeenschappelijk lichaamsplan: ze zijn verdeeld in segmenten, hebben 6 poten (plus de vlezige pseudopoten van het achterlijf) en ademen door een tracheeënstelsel, dat via de spirakels met de buitenkant communiceert. De eerste 3 segmenten na de kop vormen het borststuk, terwijl de volgende 10 het buikgebied vormen.
Veel rupsen nemen kleuren aan die lijken op die van de omgeving om er in op te gaan (crypsis). Andere daarentegen hebben veel opvallender tinten om hun prooi af te schrikken, iets dat bekend staat als aposematisme. Bovendien hebben sommige soorten haren met prikkende of giftige chemische verbindingen als definitieve verdedigingsmethode.
Rupsen zijn wormvormig, maar volgens de classificaties zouden ze strikt genomen geen wormen zijn.
Zijn rupsen wormen?
Nu je de basisinformatie over beide termen kent, gaan we terug naar de vraag die we aanvankelijk stelden: zijn rupsen wormen?
Hoewel het waar is dat de term “worm” alle levende kan omvatten wormvormige wezens, zou in een meer strikte zin gezegd kunnen worden dat dat niet zo is. Een rups is noch een platworm, noch een annelida, noch een nematode, maar een lepidoptera-insect.
Misschien komen op deze lijst de vlinderlarven nog het dichtst in de buurt van de terrestrische annelida, beter bekend als “wormen.” In elk geval moet je bedenken dat annelida als zodanig geen poten hebben (sommige soorten hebben parapodia of verlengstukken, maar dat zijn geen poten), terwijl rupsen wel 6 goed afgebakende ledematen hebben in de borstsegmenten.
Behalve dit verschil moet ook benadrukt worden dat regenwormen generalisten en detritivore wezens zijn, terwijl rupsen op de bladeren van planten leven en zich uitsluitend met plantaardig materiaal voeden (op enkele uitzonderingen na).
Terwijl de ene groep zich gespecialiseerd heeft in herbivoor, is de andere verantwoordelijk voor de afbraak van organisch materiaal.
Rupsen zijn vermiforme ongewervelde dieren, maar daarom hoeven ze niet als wormen opgevat te worden. Het zijn geen annelida, platwormen of nematoden.
Slotgedachten
Uiteindelijk moet opgemerkt worden dat als je iemand rupsen als wormen hoort aanduiden, ze er ook niet helemaal naast zouden zitten. Zoals we gezegd hebben is deze laatste groep polyfyletisch, en daarom kunnen alle vermiforme levende wezens er in. Het is niet de meest correcte omschrijving, maar in de ruimste zin kunnen we hem aanvaarden.
Ons is één ding duidelijk nadat we ons in de wereld van de ongewervelde taxonomie verdiept hebben. Dat is dat de termen die de algemene bevolking gebruikt in de wetenschappelijke wereld van weinig nut zijn.
Als het gaat om het aanwijzen van soorten en het samenstellen van geslachten, families en ordes, is het enige dat telt de genetische verwantschap van de leden. Dit is ongeacht hun uiterlijke vorm of verschijning.
Alle aangehaalde bronnen zijn grondig gecontroleerd door ons team om hun kwaliteit, betrouwbaarheid, actualiteit en geldigheid te waarborgen. De bibliografie van dit artikel werd beschouwd als betrouwbaar en wetenschappelijk nauwkeurig.
- Mora, C., Tittensor, D. P., Adl, S., Simpson, A. G., & Worm, B. (2011). How many species are there on Earth and in the ocean?. PLoS biology, 9(8), e1001127.
- Thollesson, M., & Norenburg, J. L. (2003). Ribbon worm relationships: a phylogeny of the phylum Nemertea. Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 270(1513), 407-415.
- De Ley, P. (2000). Lost in worm space: phylogeny and morphology as road maps to nematode diversity. Nematology, 2(1), 9-16.
- Greene, E. (1989). A diet-induced developmental polymorphism in a caterpillar. Science, 243(4891), 643-646.