De sluwe koekoek en zijn verwanten

"One flew over the cuckoo's nest" gebruikt de Engelse naam van deze vogels vanwege hun ietwat sinistere geschiedenis. Verdienen ze hun reputatie? Zijn alle koekoeken hetzelfde? Vandaag vertellen we je over de sluwe koekoek en zijn verwanten.

Geschreven en geverifieerd door de dierenarts Érica Terrón González.

Laatste update: 22 december, 2022

Koekoeken zijn vogels die tot de familie Cuculidae behoren, die de sluwe koekoek en zijn verwanten omvat. Het zijn meestal in bomen levende vogels, hoewel een aantal soorten een aards leven leiden en poten in plaats van vleugels ontwikkelen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de grote renkoekoek.

Naast hun morfologische kenmerken, is wat een aantal leden van deze familie nog specialer maakt, hun parasitaire aard. Vooral koekoeken staan als broedparasieten bekend, wat betekent dat ze hun eieren in de nesten van andere vogels leggen.

Cuculus canorus: De meest sluwe koekoek

Er zijn vele soorten koekoeken in de wereld. Alleen degenen die in Eurazië en Afrika wonen, hebben echter de nare gewoonte om andere vogels uit hun nesten te verdrijven om hun eigen eieren te leggen.

Koekoeken in Amerika bouwen hun eigen nesten en zorgen zelf voor hun kuikens. Het zijn de Europeanen die hun nakomelingen liever aan de zorg van andere vogels toevertrouwen, zoals aan leeuweriken, grasmussen, winterkoninkjes, roodborstjes en vele andere voorbeelden van zangvogels.

De keuze van de moederfamilie hangt van de kleur van hun eieren af. De verschillende soorten koekoeken hebben zich zo kunnen ontwikkelen dat hun eieren op die van de soorten waar ze gebruik van maken lijken. Hiermee wordt het risico op afwijzing door de ‘adoptiemoeder’ zoveel mogelijk voorkomen.

Algemene curiositeiten over de sluwe koekoek en zijn verwanten

De gewone koekoek (Cuculus canorus) is een trekvogel, voorbode van de lente en een typische parasiet van andere vogels. Het is de vogel die we in gewone taal als de koekoek kennen, want zo klinkt zijn lied in het bos met de komst van het bloemenseizoen.

In feite is deze vogel in het Zwarte Woud van Duitsland in overvloed aanwezig, het land waar de koekoeksklok werd uitgevonden. Toeval?

Wat betekent het precies om een nidoparasiet te zijn?

De verbazingwekkende manier waarop de koekoek het voortbestaan van zijn jongen verzekert, is bekend. Het vrouwtje kijkt toe hoe bepaalde vogels hun nest bouwen en wacht tot de moeder een ei legt.

Dan maakt de kraakster misbruik van haar afwezigheid en nadert het nest om het ei van de ander te verwijderen. Ze legt dan haar eigen ei en gaat weg, voordat het andere vrouwtje terugkeert, die onbewust een kuiken groot zal brengen dat niet van haar is.

Soms realiseert de ‘adoptiemoeder’ het bedrog en verlaat ze het nest. Vaker accepteert ze het koekoeksei als het hare en broedt ze het met de rest uit.

De babykoekoek komt na ongeveer 12 dagen uit, vaak voor zijn nestgenoten. Het gebruikt dit voordeel om alles eromheen over de rand te gooien.

Het is misschien deze gewoonte die de sluwe koekoek generaties lang een slechte reputatie heeft bezorgd. Toch is de harde realiteit dat de rest van de kuikens geen andere keuze zouden hebben dan met een ‘broertje’ te concurreren die sneller groeit en al het voedsel van de moeder opneemt.

De sluwe koekoek en zijn verwanten: hoe krijgt de jonge koekoek de controle over het nest?

De jonge koekoek probeert een ei of een kuiken op zijn rug, tussen zijn vleugels te krijgen. Hij tilt dan het ei of de ongelukkige vogel op om het uit het nest te gooien of duwt het met zijn poten naar de rand om het eroverheen te gooien. De babykoekoek herhaalt de taak zo vaak als nodig is.

Een collectieve uitzetting vereist echter een soevereine inspanning en het duurt enkele dagen om de prestatie te voltooien. De vogel kan zelfs in de poging falen. Als het lukt, dan groeit het kuiken zo snel dat het in korte tijd voor zichzelf op kan komen. Na 3 weken kan de ‘kleine’ het nest verlaten en wegvliegen.

Hoe zit het met de rest van de soorten in de familie Cuculidae?

De cuculids uit de Oude Wereld zijn de enige vogels waarvan wordt aangenomen dat ze parasitaire gewoonten hebben. Naast de gewone Europese koekoek is er de kuifkoekoek (Clamator glandarius). Ze legt haar eieren in de nesten van vogels zoals eksters en spreeuwen.

Naast de meest bekende voorbeelden, zijn het de niet-parasitaire koekoeken die de meeste aandacht trekken. Ze bouwen meestal hun eigen nesten en beide ouders broeden en voeren de kuikens. Hieronder zullen we het over nog twee soorten hebben: de kleine ani en de grote renkoekoek.

De kleine ani, het meest sociale familielid van de koekoek

De kleine ani is een vogel afkomstig uit Amerika. Het is een groepsdier dat in een gemeenschap leeft en hoewel het broedparen vormt, wordt het altijd in luidruchtige groepen gevonden. Deze groepen hebben de neiging om gebieden in open velden en gecultiveerde gebieden te bezetten.

Deze vogels vliegen ook in koppels van ongeveer 20 individuen en scheiden niet bij het grootbrengen van hun kuikens. Ze bouwen grote nesten van algemeen gebruik voor de hele groep, waar meerdere vrouwtjes hun eieren leggen en tegelijkertijd uitbroeden. Ondertussen is de rest van de ani’s bezig met het afwerken of repareren ervan.

Geococcyx californianus, de grote renkoekoek

De geococcyx is beter bekend als de grote renkoekoek, een vogel die zich over de droge en woestijnachtige gebieden van de Verenigde Staten en Mexico verspreidt. Zoals elk kind weet, is de grote renkoekoek (in het Engels een roadrunner) een vogel die niet geschikt is om te vliegen, maar beroemd om de snelheid die hij ontwikkelt.

Dit dier kan 24 kilometer per uur bereiken. Zijn korte, stevige poten bewegen zo snel dat ze de grond niet eens lijken te raken, vandaar dus het idee van zijn ongebruikelijke snelheid.

Zoals je misschien hebt gemerkt, gebruiken niet alle koekoeken parasitisme om zich te ontwikkelen. De grote renkoekoek en de kleine ani zijn hier beide namelijk levende voorbeelden van.