Een cloacale prolaps bij reptielen: symptomen en behandeling

Het opsporen van cloacale prolaps bij reptielen is heel eenvoudig, want verzakt weefsel onder de staart is een heel duidelijk teken.

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez.

Laatste update: 22 december, 2022

Exotische huisdieren komen steeds meer voor. Diverse reptielen zoals kameleons, baardagamen, luipaardgekko’s, schildpadden en slangen worden tegenwoordig in gevangenschap gekweekt en kunnen in gespecialiseerde winkels tegen een redelijke prijs gekocht worden. Men mag echter niet vergeten dat, hoe mooi ze ook zijn, deze dieren nogal teer zijn. In dit artikel bekijken we cloacale prolaps bij reptielen.

Diverse fysiologische aandoeningen kunnen exotische dieren treffen als ze niet voldoende verzorging krijgen, en cloacale prolaps bij reptielen is een van de meest zorgwekkende uit esthetisch oogpunt. Hoewel het geen erg ernstige of veelvoorkomende aandoening is, kan een onervaren eigenaar er toch van schrikken. Lees verder om meer te weten te komen.

Wat is een cloacale prolaps?

De cloaca van reptielen is een holte die aan het eind van het spijsverteringskanaal ligt en naar de buitenkant van het lichaam open staat. De functies ervan zijn veelvoudig, want behalve met de uitscheiding van uitwerpselen staat dit gebied in directe verbinding met het urine- en voortplantingssysteem. Het is ook essentieel voor urineren en bevruchting. Sommige reptielen kunnen er zelfs door ademen.

Op praktisch niveau wordt de cloaca omschreven als een inkeping onder de staart van het reptiel. Alle reptielen hebben een cloaca, maar grotere soorten (zoals leguanen, baardagamen, of volwassen kameleons) hebben een iets duidelijker zichtbare cloaca.

Soms is het een differentieel kenmerk tussen mannetjes en vrouwtjes, want de structuren die het vormen en de accessoire klieren kunnen afhankelijk van het geslacht groter of kleiner zijn.

De term prolaps verwijst naar de verplaatsing van een orgaan uit zijn natuurlijke anatomische positie. Zo is het gemakkelijk te concluderen dat een cloacale prolaps de uitgroei is van de weefsels die deze structuur vormen buiten hun normale plaatsing. De cloacale spieren zijn bij het aangetaste dier zichtbaar terwijl ze niet horen uit te steken.

Oorzaken van cloacale prolaps bij reptielen

De oorzaken van cloacale prolaps bij reptielen zijn meestal een vernauwing of tenesmus (voortdurend moeten persen om te poepen) in het uitscheidingsgebied van het reptiel, ten gevolge van infectie, ontsteking, of fysiek trauma. Bovendien kan het een secundaire oorsprong hebben, veroorzaakt door slechte verzorging door de eigenaar. Kijk maar eens naar de volgende lijst van problemen.

• Lage luchtvochtigheid. Een lage luchtvochtigheid in het terrarium doet het dier gemakkelijker uitdrogen als het tropisch is, wat kan leiden tot fysiologische onevenwichtigheden, fecale impacties, en cloacale prolaps.
• Slechte omstandigheden in het terrarium. Te lage temperaturen, gebrek aan thermische gradiënt, gebrek aan schuilplaatsen, en grootte van de installatie, bijvoorbeeld. Dit alles kan stress en spierspanning bij het dier (ook in de perianale zone) veroorzaken.
• Ondervoeding. Een tekort aan calcium kan leiden tot een verminderde darmwerking, wat op zijn beurt leidt tot darmtransitstoornissen en mogelijke prolaps.
• Verstopping. Een reptiel met een ontoereikend substraat zal er uiteindelijk wat van inslikken als hij op prooi probeert te jagen. Als het zand of de steentjes erg fijn zijn, zal het dier ze niet kunnen uitspugen en ze zullen zich ophopen in zijn darmkanaal. Dit veroorzaakt de vorming van een prop die het verhindert te poepen.
• Geassocieerde ziekten. Kwaadaardige tumoren, bacteriële infecties en verschillende ontstekingsziekten kunnen leiden tot cloacale prolaps bij tamme reptielen.
• Mislukking van de bevalling. Prolaps van de eileider komt relatief vaak voor bij vrouwelijke reptielen die problemen hebben met het uitzetten van eieren.

Naast deze oorzaken zijn andere mogelijke triggers van prolaps blaasstenen, smegmapropjes in de penis, metabole botziekte, en nog veel meer. Kortom, het is een multifactoriële aandoening.

Symptomen

Symptomen van cloacale prolaps bij reptielen zijn uiterst gemakkelijk te onderscheiden, want bij het aangetaste dier komt er een “flap” of roze weefsel onder de staart uit, terwijl dat er nooit eerder geweest is. De eigenaar kan ook een beetje bloed op het terrariumsubstraat opmerken. Dat verschijnt omdat het verzakte gebied er tegenaan schuurt en licht gewond raakt.

Het reptiel kan ook andere tekenen vertonen die in verband staan met de ziekte die de verzakking veroorzaakt, zoals een misvormde staart (stofwisselingsstoornissen), gebrek aan ontlasting (impactie), bindvliesontsteking (infectie), en een lage lichaamstemperatuur. Al deze symptomen rechtvaardigen een spoedbezoek aan een dierenarts voor exotische dieren, dus negeer het niet.

Diagnose

Het opsporen van cloacale prolaps bij reptielen is heel eenvoudig, want het uitstulpende weefsel onder de staart is een heel duidelijk teken. De echte diagnostische uitdaging bestaat er echter in uit te zoeken welke structuur aangetast is en waarom die van zijn natuurlijke plaats verdreven is.

Soms is een lichamelijk onderzoek van het dier voldoende, maar in andere gevallen is het niet zo eenduidig. Zo kan het nodig zijn om röntgenfoto’s te gebruiken om een stofwisselingsziekte, een tumor, of een aangeboren misvorming op te sporen. Analyse van de uitwerpselen van het reptiel zal helpen om mogelijke infectieuze pathologieën uit te sluiten.

Behandeling van cloacale prolaps bij reptielen

Deze aandoening is in alle gevallen een veterinaire noodsituatie en de behandeling moet zo snel mogelijk beginnen. Enkele van de door de professionals gekozen benaderingen zijn als volgt:

• Het verzakte weefsel vochtig houden. Voorkomen moet worden dat het gebied uitdroogt, want de betrokken structuren kunnen op cellulair niveau afsterven en ophouden te functioneren. Het is aan te bevelen smerende oplossingen, opgelost in water, aan te brengen.
• Probeer het weefsel terug te brengen in zijn natuurlijke omgeving. Na het schoonmaken zal de dierenarts proberen het weefsel voorzichtig en met de hand weer op zijn plaats te duwen. Als het ontstoken is, kunnen speciale zalven gebruikt worden om het oedeem te verminderen.
• Amputeer het necrotische weefsel. Alvorens het weefsel weer op zijn plaats te duwen moeten alle dode plekken verwijderd worden. Die werken namelijk het ontstaan van infecties in het dier in de hand.
• Hecht beide kanten van de cloaca af. Het kan nodig zijn de cloaca opening kleiner te maken om te voorkomen dat het weefsel weer uit zijn normale gebied wegglijdt.

Afhankelijk van de oorzaak van de prolaps zal de behandeling op lange termijn verschillen in haar agressiviteit. Maar de generieke toepassing van bepaalde geneesmiddelen (zoals niet-steroïde ontstekingsremmers) wordt meestal aanbevolen om de symptomatologie in bijna alle gevallen te verminderen.

De prognose van cloacale prolaps bij reptielen hangt helemaal af van de onderliggende oorzaken. Een onevenwichtige vochtigheid in de omgeving lost snel op. Een kwaadaardige tumor is echter moeilijk aan te pakken bij zo’n klein dier. Bespreek met je dierenarts wat in elk geval de beste handelwijze is.