Uczucia i emocje – czy zwierzęta ich doświadczają?

Uczucia i emocje są nieodłącznymi psychologicznymi atrybutami człowieka. Czy zwierzęta również posiadają te zdolności poznawcze? Odpowiedzi na te pytanie poszukują badania etologiczne.

Napisane i zweryfikowane przez biologa Samuel Sanchez.

Ostatnia aktualizacja: 22 grudnia, 2022

Każdy, kto jest właścicielem zwierzęcia, z radością oświadczyłby, że jego pupil posiada uczucia i emocje. Poszczególne zwierzęta (a przynajmniej ptaki i ssaki) mają inną osobowość i jest to naukowo potwierdzone.

Sytuacja staje się jednak trochę bardziej skomplikowana, jeśli chodzi o emocje i uczucia przejawiane w naturze. Dzieje się tak, ponieważ cechy te są trudne do zmierzenia.

Bez względu na to, że temat ten jest raczej natury filozoficznej, badacze na całym świecie nie zaprzestają poszukiwań odpowiedzi na to pytanie. Czy chcesz dowiedzieć się więcej o uczuciach w świecie zwierząt? Jeśli tak jest, kontynuuj czytanie.

Zwierzęta – ich uczucia i emocje nie są jednakowe

Uczucia są zarówno stanem umysłu, jak i określoną emocją, która go determinuje.

Emocje odczuwa się szybciej, ponieważ są reakcjami psychofizjologicznymi wynikającymi z pewnych bodźców podczas postrzegania danego obiektu, osoby, miejsca lub zdarzenia. Istnieje jednak więcej różnic między tymi dwoma terminami:

• emocje są odczuwane szybko i przemijają, podczas gdy uczucia utrzymują się w czasie;
• emocje są nieświadomymi zmianami, ponieważ nie wymagają wcześniejszego rozumowania;
• nie można utworzyć w sobie uczucia bez wcześniejszej emocji; ta sama emocja może prowadzić do wielu różnych uczuć.

W pewnym względzie emocje wydają się być mechanizmem ewolucyjnym. Dzieje się tak, ponieważ ich odczuwanie może okazać się przydatne w wyzwaniach środowiska naturalnego.

Niektóre z emocji są podstawowe. Zalicza się do nich strach, złość, wstręt, radość, smutek i zdziwienie. Mają one wyraźny charakter wrodzony. Pozostałe emocje są złożone i mogą mieć cele dużo trudniejsze do rozszyfrowania.

Uczucia i emocje – czy zwierzęta je odczuwają?

Powyższe wyjaśnienie obu terminów pozwala stwierdzić, że właściwsze jest skojarzenie stanów umysłu zwierząt z emocjami, a nie z uczuciami.

Podjęto jednakże badania etologiczne, które próbowały wykazać obecność zarówno prostych, jak i złożonych emocji u różnych zwierząt:

• naukowcy monitorowali możliwe przejawy poznawczo-emocjonalne w grupie pszczół, które znalazły się w sytuacji stresowej;
• niektóre z nich wykazywały pobudzenie wewnątrz plastra miodu jeszcze zanim naukowcy poddali je sekwencji zapachów, zarówno nowych, jak i znanych;
• inne pszczoły zachowywały spokój, a naukowcy poddali je później działaniu tych samych zapachów;
• zauważono ponadto, że te pszczoły, które wykazały pobudzenie i lęk były znacznie ostrożniejsze podczas eksploracji nieznanych zapachów.

Wyjaśnieniem tego zjawiska może być strach, który jest pierwotną emocją. Po traumatycznym doświadczeniu, zwierzęta mogą wykazywać większą rezerwę emocjonalną wobec nowych bodźców.

Emocje ssaków

Sprawy komplikują się jeszcze bardziej, gdy weźmiemy pod uwagę złożoność mózgu badanych zwierząt. U ssaków zauważono bowiem różnorodne złożone emocje. Oto kilka przykładów:

• pewne badania wykazały zdolność naczelnych do doświadczania empatii. W kilku badaniach laboratoryjnych zauważono na przykład, że makaki nie chciały pociągnąć za dźwignię w celu zdobycia pożywienia, jeśli oznaczało to porażenie prądem innego osobnika;
• wiele teorii sugeruje, że psy odczuwają negatywne emocje tak, jak ludzie. Wiemy, że zwierzęta te doświadczają zaburzeń psychologicznych, takich jak przewlekła depresja i nerwica;
• słonie posiadają pamięć poznawczą i okazują empatię dla cierpienia innych słoni.

Można zatem wysunąć wniosek, że rozwój etologii w ostatnich dziesięcioleciach wskazuje na fakt, że nie tylko ludzie posiadają zdolność odczuwania.

Istnieją dowody naukowe na to, że oprócz podstawowych emocji, u zwierząt występują również takie uczucia, jak empatia czy złożone zaburzenia emocjonalne.

Czy zwierzęta odczuwają emocje – nierozstrzygnięta dyskusja

Pomimo dowodów naukowych istnieją również przeciwnicy, którzy nie zgadzają się z pojęciem emocji w świecie zwierząt. Ich argumentacja wskazuje, że do badań i interpretacji zawsze podchodzi się ze stronniczej antropomorficznej perspektywy.

Znaczna część tej dyskusji dotyczy samego rozróżnienia złożonych pojęć, takich jak emocje i uczucia. Czy zwierzęta mogą je odczuwać? Dlaczego nie miałoby tak być? Zaobserwowano przecież u nich nastawienie i uprzedzenia emocjonalne.

Czy zdolności poznawcze ssaków są porównywalne z ludzkimi? Na wszystkie te pytania istnieje wiele odpowiedzi, które różnią się w zależności od poziomu zrozumienia, jakie każdy z nas ma wobec zwierząt.