Ryby dwudyszne: charakterystyka, środowisko i zachowanie

Zarówno płuca, jak i skrzela płucodysznych są słabo wyspecjalizowane, więc nie wchłaniają one skutecznie tlenu. Nie ma to zazwyczaj wpływu na ich rozwój, ponieważ ich ciała nie potrzebują dużych ilości tlenu do przeżycia.

Napisane i zweryfikowane przez biologa Cesar Paul Gonzalez Gonzalez.

Ostatnia aktualizacja: 26 grudnia, 2022

Powszechnie wiadomo, że ryby mogą oddychać pod wodą dzięki obecności skrzeli. Istnieje jednak szczególna grupa tych zwierząt zwanych płucodyszami, które, jak sama nazwa wskazuje, mają także zdolność oddychania powietrzem. Te ciekawe zwierzęta należą do podgromady Dipnoi, co oznacza “dwudyszne”. Mimo że są to osobliwe i wyjątkowe organizmy, większość z nich wyginęła, a bardzo niewiele gatunków wciąż żyje. Czytaj dalej, żeby dowiedzieć się więcej o rybach z płucami.

Jak wyglądają ryby dwudyszne?

Organizmy należące do grupy Dipnoi mają wiele cech wspólnych. Po pierwsze, mają typowy rybi wygląd, tzn. są spłaszczone z boku, wydłużone i mają po jednym oku z każdej strony głowy. Mają jednak szerszy pysk i dwa otwory nosowe, które nie komunikują się z płucami, ale bardzo przypominają nos.

Podobnie jak inne ryby, płucodyszne mają płetwę ogonową, która może obejmować część ich grzbietu, a także 2 przednie i 2 tylne płetwy brzuszne. Te cztery płetwy bardzo różnią się od płetw innych gatunków morskich, ponieważ ich struktura jest bardziej klapowana (szeroka). Niektóre osobniki używają ich nawet jako kończyn do chodzenia po dnie zbiornika wodnego.

Płuca mają dwa rodzaje oddychania: skrzelowe i płucne. Jednak w pierwszych tygodniach życia oddychają przez skrzela zewnętrzne, ponieważ ich płuca potrzebują jeszcze kilku tygodni, by stać się funkcjonalne. Jako dorosłe osobniki oba systemy są sprawne i mogą poruszać się zarówno w wodzie, jak i na lądzie.

Jedynym problemem jest to, że ich możliwości lądowe są ograniczone przez ich skórę, która musi być stale nawilżana, ponieważ jest zbyt delikatna. W związku z tym gatunki, które jeszcze żyją, żyją w pobliżu lub w zbiornikach wodnych.

Jakie gatunki istnieją?

Niestety, pozostały tylko trzy rodzaje i 6 gatunków tych ryb z płucami, które wymieniono poniżej:

• Protopterus annectens: organizm o oliwkowej barwie występujący w rzekach Senegal, Kongo, Zambezi i Okavango w Afryce.
• Lepidosiren paradoxa: ma szarobrązowe ubarwienie i występuje w Ameryce Południowej, w pobliżu bagien i wód lentikalnych rzek Amazonki i Parany.
• Protopterus aethiopicus: żółtawo-szary lub różowy z ciemnymi plamkami, występuje w kilku krajach afrykańskich, takich jak Tanzania, Kenia, Sudan, Etiopia i Kongo.
• Neoceratodus forsteri: Zamieszkuje kilka rzek w Queensland w Australii.
• Protopterus dolloi: Żyje w rzekach i w dolnym dorzeczu rzeki Kongo.
• Protopterus amphibius: Ryba ta występuje wzdłuż wybrzeży Afryki Wschodniej, od Somalii po Kenię.

Wiele informacji o powyższych gatunkach jest nadal nieznanych, ponieważ istnieje niewiele organizmów, a ich zwyczaje życiowe komplikują ich badanie. Wszystkie żyją w wodach słodkich i stojących, ale większość z nich spędza większą część życia na dnie zbiorników wodnych, co czyni je trudnymi do obserwacji.

Zachowanie dwudysznych

Ryby dwudyszne to organizmy wszystkożerne, które mogą żywić się mniejszymi rybami, robakami, mięczakami, skorupiakami i niektórymi roślinami. Zwierzęta te polują pasywnie, wykonując powolne ruchy na dnie zbiornika wodnego. Ponadto w czasie suszy zakopują się w podłożu i przechodzą w stan uśpienia, aby przetrwać.

Niektóre gatunki idą jeszcze dalej i wytwarzają dodatkową powłokę śluzową, która pokrywa ich ciało, aby zapobiec wysuszeniu. Dzięki tej ochronie mogą przejść w stan uśpienia na wiele miesięcy i wrócić do normalnego stanu, gdy tylko rozpocznie się pora deszczowa.

Czy do oddychania używają płuc czy skrzeli?

Wiele zależy od etapu rozwoju osobnika, ale płucodyszne zazwyczaj używają tej strategii, która im najbardziej odpowiada w danym momencie. Jeśli w wodzie jest wystarczająca ilość rozcieńczonego tlenu, będą one oddychać skrzelowo. Jeśli brakuje tlenu, wypływają na powierzchnię i wystawiają pyszczki, żeby wciągnąć powietrze do płuc.

Obie strategie są ważne dla ryb, ponieważ w stagnującej wodzie, którą zamieszkują, często brakuje tlenu. Mimo to ich ciała nie mają dużego zapotrzebowania na tlen, więc są dobrze przystosowane do swojego miejsca zamieszkania.

Dwudyszne jako klad pośredni

To, w jaki sposób w procesie ewolucji doszło do przejścia od organizmów wodnych do lądowych, jest od dawna przedmiotem dyskusji. Istnieją kopalne dowody potwierdzające pojawienie się gatunków ryb z czterema płetwami, które przypominały kończyny. Jednak dopiero odkrycie dwudysznej (XIX wiek) pozwoliło na namacalne zaobserwowanie żywej istoty posiadającej te cechy.

Jak widać, ryby z płucami mogą służyć jako klad pośredni między ewolucyjnym przejściem od ryb do płazów. Z jednej strony ma cechy typowe dla ryb, z tą różnicą, że posiada płuca, “kończyny” i jest uzależniony od wody jak płaz. W rzeczywistości przez pewien czas były one określane jako płazy.

Innymi słowy, są to żywe skamieniałości, które potwierdzają od dawna obowiązującą teorię na papierze, ale które można obserwować jako wgląd w przeszłość. Płetwale mają więc ogromne znaczenie dla prac nad ewolucją kręgowców.

Status ochrony

Według Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody Kilka gatunków tworzących płetwonogie zostało sklasyfikowanych jako najmniejszej troski. Wynika to jednak ze skąpych informacji o każdym z nich, więc nie odzwierciedla to rzeczywistego stanu populacji.

Warto zauważyć, że są to ostatnie żyjące gatunki z grupy Dipnoi, więc cała podklasa może być zagrożona zniknięciem. Jednak brak informacji i brak zainteresowania społeczności naukowej sprawiają, że jest mało prawdopodobne, by cokolwiek można było z tym zrobić. Oczywiście nie umniejsza to ich znaczenia jako kladu przejściowego, który w namacalny sposób pokazuje proces ewolucji.