Żałoba u naczelnych i innych gatunków
Tradycyjnie etologia unikała przypisywania zwierzętom ludzkich uczuć, takich jak smutek, żałoba czy miłość. Ale każdego dnia pojawia się coraz więcej świadectw i obserwacji naukowych, które wskazują, że wiele zwierząt cierpi, w taki czy inny sposób, z powodu utraty swoich krewnych lub towarzyszy w grupie społecznej.
Dlatego dziś możemy mówić o żałobie u naczelnych i innych gatunków. Wynika to z faktu, że opis tych uczuć nie jest wyłączny dla człowieka. A co więcej, wskazuje na wspólne ewolucyjne pochodzenie.
W ciągu ostatnich dwóch stuleci istnieją zapisy czynności tanatologicznych u naczelnych. Między innymi, takich jak oględziny, przeciąganie czy ochrona martwych osob ników. Niestety, wydaje się, że te zachowania nie były ważne dla nauki i zostały zignorowane.
Obecnie prowadzi się coraz więcej badań, zarówno w warunkach naturalnych, jak i w niewoli, nad zachowaniami tanatologicznymi naczelnych i innych gatunków.
Czy zwierzęta mają świadomość śmierci?
Badania świadomości zwierząt, oparte na fizjologii, wykazały, że zwierzęta, od ślimaków po ludzi, wykazują przynajmniej proste poziomy świadomości. Dzieje się tak dlatego, że wszystkie posiadają neuroprzekaźniki niezbędne do rozwinięcia tej zdolności.
Z ewolucyjnego punktu widzenia samoświadomość sprawia, że zwierzęta uciekają przed drapieżnikami lub w okolicznościach zagrażających życiu. Można więc sądzić, że zwierzęta są w pewien sposób świadome swojego istnienia. Choć może nie w sposób transcendentny, jak to ma miejsce w przypadku ludzi.
Z drugiej strony istnieją zwierzęta o wysoko rozwiniętym mózgu, takie jak słonie, orangutany, szympansy, goryle, wiele ptaków, a nawet psy i koty. Te kręgowce wykazują zachowanie znacznie bliższe ludzkiemu w odniesieniu do żałoby po śmierci bliskiej osoby.
Świadomość możliwości śmierci nie musi oznaczać wykonywania obrzędów pogrzebowych ani myślenia o życiu pozagrobowym .Jest to po prostu depresja, żałoba lub apatia po odejściu bliźniego lub innej osoby z grupy społecznej. Dobrym przykładem tego jest żałoba u naczelnych.
Jak wygląda żałoba u naczelnych?
Na podstawie literatury naukowej z ostatnich dwóch stuleci można poznać fakty dotyczące żałoby u naczelnych, tego, jak naczelne transportują swoich zmarłych lub jak chronią ich ciała.
Jednym z najistotniejszych faktów jest to, że noszą martwe dzieci, chociaż fakt ten jest reprezentatywny dla innych gatunków ssaków. Występuje niezależnie od przyczyny śmierci. Jednak przyczyna śmierci ma wpływ na czas trwania zachowania.
Chociaż matka może być bardzo dotknięta zniknięciem swojego potomstwa, to jednak śmierć dorosłych i młodych zwierząt wydaje się naprawdę niepokoić grupę społeczną.
Wydaje się, że stopień, w jakim członkowie grupy odczuwają stratę, jest związany z płcią, rangą i pokrewieństwem ze zmarłym naczelnym. Zachowania, które podejmują, są bardzo zróżnicowane:
- Walenie, ciągnięcie i przeciąganie zwłok które zdają się wskazywać, że w jakiś sposób chcą je ożywić.
- Ochrona zwłok
- Czuwania
- Wizyty
- Unikanie miejsca śmierci
- Porzucenie zwłok
Podczas wykonywania tych zachowań naczelne często wydają wiele różnych wokalizacji, takich jak wezwania alarmowe, wołania o pomoc i inne komunikaty pomiędzy osobnikami w grupie.
Chociaż zachowania te mogą odzwierciedlać świadomość śmierci jako nieodwracalnego i przypadkowego wydarzenia, wiele naczelnych po prostu przestaje traktować zwłoki tak, jakby były żywe .
Jednak te zachowania pogrzebowe występują u wszystkich gatunków naczelnych, co może wskazywać, że przodkowie człowieka już około trzech milionów lat temu przejawiali te zachowania.
Cmentarze słoni i żałoba u innych zwierząt
Terminologicznie cmentarze słoni to miejsca, w których znajduje się wiele szczątków szkieletowych tych ssaków. Stare słonie trafiają na te tereny, bo tam znajdują się najbardziej miękkie i lekkostrawne trawy dla ich zużytych zębów.
Poza tym, że jest to powód powstawania takich cmentarzy. Słonie wydają się mieć szczególne zainteresowanie czaszkami i kłami swoich kolegów-słoni, niezależnie od tego, czy są spokrewnieni, czy nie.
Z drugiej strony słonie cierpią, kiedy tracą krewnego lub członka grupy, zwłaszcza matki z cielakami. Zawsze desperacko próbują je ożywić i mogą ciągnąć je za sobą przez wiele dni.
Innym gatunkiem, u którego zaobserwowano zachowania mortualne są delfiny. Delfiny mają silne przywiązanie do swoich partnerów życiowych. Gdy ktoś umiera lub jest na skraju śmierci, pozostałe osobniki – ale głównie kobiety – zajmują się ciałem lub umierającym.
Wreszcie, ogólnie rzecz biorąc, ptaki, a zwłaszcza papugi, bardzo cierpią z powodu utraty swoich partnerów.Czasami cierpią tak bardzo, że wolą w milczeniu pozwolić sobie na śmierć.
Wszystkie cytowane źródła zostały gruntownie przeanalizowane przez nasz zespół w celu zapewnienia ich jakości, wiarygodności, aktualności i ważności. Bibliografia tego artykułu została uznana za wiarygodną i dokładną pod względem naukowym lub akademickim.
- Allen, C., & Bekoff, M. (2007). Animal consciousness. The Blackwell companion to consciousness, 58-71.
- Anderson, J. R. (2011). A primatological perspective on death. American Journal of Primatology, 73(5), 410-414.
- Bearzi, G., Kerem, D., Furey, N. B., Pitman, R. L., Rendell, L., & Reeves, R. R. (2018). Whale and dolphin behavioural responses to dead conspecifics. Zoology, 128, 1-15.
- Gonçalves, A., & Carvalho, S. (2019). Death among primates: a critical review of non‐human primate interactions towards their dead and dying. Biological Reviews, 94(4), 1502-1529.
- Griffin, D. R., & Speck, G. B. (2004). New evidence of animal consciousness. Animal cognition, 7(1), 5-18.
- Fashing, P. J., & Nguyen, N. (2011). Behavior toward the dying, diseased, or disabled among animals and its relevance to paleopathology. International Journal of Paleopathology, 1(3-4), 128-129.
- Masi, S. (2020). Reaction to allospecific death and to an unanimated gorilla infant in wild western gorillas: insights into death recognition and prolonged maternal carrying. Primates, 61(1), 83-92.
- McComb, K., Baker, L., & Moss, C. (2006). African elephants show high levels of interest in the skulls and ivory of their own species. Biology Letters, 2(1), 26-28.