Filogeni Nedir?

Filogeni, türlerin kökeni, oluşumu ve genel evrimsel gelişimini inceler. Onun sayesinde en uzak akrabalarımızı bile tanıyabiliriz.
Filogeni Nedir?

Son Güncelleme: 19 Ocak, 2021

Elbette, okulda bir soy ağacı yapmışsınızdır. Onu çizmeye çalışırken çoğumuz atalarımızın nereden geldiğini araştırmışızdır. Örneğin, dedemizin mavi gözleri varsa bizim neden kahverengi gözlerimiz var? Bütün bunlar bizi tek bir soruya götürüyor: Filogeni nedir?

Ya da başka bir deyişle, bilim insanları bir soy ağacı yapmak yerine bir türün evrimsel yolunu çözmeye çalıştıklarında ne olur? Gezegende yaşayan ilk canlıyı bulmak istiyorsak hangi bilimsel disipline başvurmamız gerekir?

Şimdi size aile ağaçlarının, mavi gözlerin ve Mendel’in bezelyelerinin birbirleriyle ne alakası olduğunu anlatacağız. Tüm bu soruların cevabını öğrenmek için okumaya devam edin.

Filogeni Nedir?

Filogeni, yaşamın kökenini yani evrim boyunca türler arasındaki akrabalık ilişkisini inceleyen evrimsel biyolojinin dalıdır. Amaç, belirli bir türün atalarının kim olduğunu göstermek için filogenetik bir ağaç inşa etmektir. Bu kelime 19. yüzyılın sonunda Alman doğa bilimci ve filozof Ernst Häckel tarafından icat edildi.

Bildiğimiz gibi evrim o kadar yavaş bir süreçtir ki, birey bunu kendi gözleriyle görecek kadar uzun yaşamaz. Bugün, genellikle kuşların dinozorların soyundan geldiği iddia ediliyor. Ancak bu sonuca nasıl varıldı? Bir türün filogenini (soyoluşunu) belirlemenin iki ana yöntemi vardır:

  • Morfolojik filogenetik: Canlılar arasındaki ilişkileri, morfolojilerindeki benzerlikler aracılığıyla inceler. Fosilleşmiş ve günümüzdeki türler arasında bağlantı bulmak özellikle önemlidir.
  • Moleküler filogenetik: DNA, RNA ve proteinlerin incelenmesi yoluyla türler arasındaki ilişkileri belirlemeye çalışır. İki türün nükleotit ve amino asit dizisi yeterince benzer olduğunda, ortak bir ataya sahip oldukları kabul edilir.
soy ağacı
Phylogenetic trees allow for the classification of living beings

İnsan Filogenisi

Maymunlardan geldiğimizi daha önce kaç kez duyduk? Filogeninin ne olduğunu ve nasıl uygulanacağını ilk soran insan, kendi türlerinden birini ana konulardan biri olarak aldı. Ancak görünen o ki, büyük maymunlara ne kadar benzer olursak olalım kökenimiz aynı değildir.

Kökenimizle ilgili sorunun cevabını henüz bulamadık: İnsanlar ne zaman insan olmaya başladı? Birleşik Krallık’taki en tanınmış antropologlardan biri olan Chris Stringer, kariyerini bu soruyu cevaplamaya adamıştır.

Stringer, bildiğimiz insan türünün Afrika kıtasından çıktığını, Avrupa ve Asya’ya göç ettiğini ve yavaş yavaş bu bölgelerde yaşayan Homo erectus ve Homo neanderthalensis gibi hominidlerin yerini aldığını iddia eden teorinin en önde gelen savunucularından biridir.

Bu hipotezi destekleyen üç kanıt vardır:

  • Paleontologların incelediği genetik işaretler atalardan kalma Afrika türlerinde çok daha fazla farklılık göstermektedir. Afrika’dan uzaklaştıkça bu genetik varyasyon azalıyor.
  • Filogenetik ağaçlara bakıldığında, Afrikalı ve Afrikalı olmayan insan türleri arasındaki ayrım bildiğimiz en eskisidir.
  • Ayrıca araştırmalar, bu iki türün ayrılma zamanının Homo sapiens’in başlangıç tarihlerine denk geldiğini ortaya koymaktadır.

Bununla birlikte, Homo erectus ve Homo neanderthalensis’in topraklarından sürüldüğüne dair eski teori, türler arasında melezleme kanıtları bulunca gücünü kaybetti. En son yapılan DNA çalışmaları, gerçekten de bu iki türün özelliklerini miras aldığımızı gösteriyor.

Hayat Ağacı

Filogeni, Häckel ile doğmuş olsa bile Charles Darwin, farklı türlerin morfolojilerindeki uyarlanabilir değişiklikler üzerine yaptığı çalışmalarla evrim kavramını ortaya atan kişi olmuştur.

Bu nedenle filogeninin nihai amacı, Dünya gezegeninde bulunan tüm türlerin filogenetik yapısını ve hayat ağacını tamamlamaktır. Kökü, hepimizin geldiği orijinal türler ve son dalları mevcut türler olacaktır.

Öyleyse, son evrensel ortak atanın yerini kim işgal ediyor? LUCA (Son Evrensel Ortak Ata) olarak bilinen siyanobakteriler tarafından tutulur. Diğer teoriler kendi başına hüküm süren ne hayvan ne de bitki olan en eski canlının, dünya’da 750.000 yıldan fazla var olan deniz süngeri olduğunu söylüyor.

ortak ata, hayat ağacı

Bütün bunlar bizi net bir soruyla karşı karşıya getiriyor: bir sonraki LUCA kim olacak? Varlığımızın köklerine hiç ulaşabilecek miyiz? Sadece öğrenecek kadar uzun yaşamayı umabiliriz.


Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.


  • http://tolweb.org/tree/phylogeny.html

  • Éxodo de África. Los orígenes de los humanos modernos (African Exodus. The Origins of Modern Humanity), con Robin McKie, 1997. ISBN 0-8050-2759-9.


Bu metin yalnızca bilgilendirme amaçlı sunulmuştur ve bir profesyonelle görüşmeyi yerine geçmez. Şüpheleriniz varsa, uzmanınıza danışın.