Hayvanlarda Yanallık - Hayvanlar Solak Veya Sağlak Olabilir Mi?
Genel olarak, insanlar sağ uzuvlarına güvenme eğiliminde olan tek türdür. Ancak inanılmaz gibi görünse de, çoğu hayvanda yanallık gözlemlenir. Her omurgalı türünün sol veya sağ uzuvlarını kullanma olasılıkları aslında aynıdır. Bu özellik, sadece evcil hayvanlara özgü bir durum değildir. Hayvanlarda yanallık, üzerinde daha çok çalışılması gereken bir konudur. Ancak evcil hayvanınız hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız bu konu muhakkak ilginizi çekecektir.
Bu yazıda hangi hayvanların solak veya sağlak olduğunu ve evcil hayvanınızın bu konudaki tercihini nasıl belirlediğinizi size açıklayacağız.
Omurgalılarda yanallık (letaralizasyon)
Bazı araştırmalar şempanze ve gorillerin sağ elini sırasıyla % 65 ve % 75 daha sık kullandıklarını ortaya koymaktadır. Aslında bu verilerin, söz konusu canlının annesinin kullandığı el ile arasında bir korelasyon var gibi görünüyor. Bu nedenle araştırmacılar, insanların aksine bu hayvanların hangi ellerini kullanacaklarına öğrenerek karar verdiğini düşünüyor. Çoğu insan için solak veya sağlak olmak doğuştan gelen bir tercih gibi görünüyor. Ancak durum hayvanlar dünyasında biraz daha farklı.
Canlılarda yanallık konusu yalnızca primatlara ve insanlara odaklanmaz. Aslında herhangi bir omurgalı tür, bir uzvunu diğerine göre daha çok kullanmayı tercih edebilir.
Hayvanlarda yanallık ve beyin asimetrisi
Omurgalı canlıların beyninde iki yarım küre bulunur. Bu nedenle lateralizasyon tüm vücudu etkiler. İlginç bir şekilde, beynin sağ tarafı vücudun sol tarafını kontrol eder ve sol serebral hemisfer de benzer şekilde sağ tarafı kontrol eder.
Tüm hayvanların bir tarafları üzerinde daha fazla kontrole sahip olmasının nedeni bu olabilir.
Yanallaşmaya neden olan gelişimsel süreçler hala incelenmektedir. Bununla birlikte, bazı deneysel hayvan çalışmaları, canlıların bir tarafları üzerinde daha fazla kontrole sahip olabileceğini ortaya koydu.
Benzer şekilde fareler üzerinde yapılan araştırmalar, sağ tarafını daha çok kullanan farelerin beyninin belirli bir bölgesindeki bir nörotransmiter konsantrasyonunun sol tarafını kulllananlardan daha farklı olduğunu göstermektedir. Bu konu yine de çok fazla araştırma gerektiren oldukça geniş bir çalışma alanıdır.
Her durumda, bir hayvanın sağlak ya da solak olmasına neden olabilecek faktörlerin nasıl gerçekleştiğini hala tam olarak bilemiyoruz. Yani, genetik, çevresel veya davranışsal faktörlerden tam olarak nasıl etkilendiklerinden emin değiliz. Aslında, bu konu hala tartışmaya açık teorilerden biri olarak kabul ediliyor.
Hayvanlarda yanallık önemli mi?
Hayvanların sağlak veya solak olması sadece tercih ettikleri uzuvlarla ilgili değildir. Sağ uzvunu tercih eden bir hayvanın, beyninin sol tarafının daha gelişmiş olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca sol beyin küresinde daha fazla sinir bağlantılarına da sahip olabilirler.
Beyin, nöron grupları halinde farklı alanlara bölünmüştür. Eğer söz konusu canlı beynindeki bir alanı diğerlerinden daha fazla kullanıyorsa, bu durum davranışının birçok özelliğini tanımlayabilir. Örneğin sağ elini kullanan bir hayvan, solak bir hayvandan daha iyi bir uzamsal yönelime sahip olabilir. Ya da solak birinin konsantre olma yeteneği daha fazla olabilir.
Bu davranışı gözlemleyerek, belirli görevler için hangi hayvanların daha iyi olacağını belirleyebileceksiniz. Ancak eğitmenler, genelde sağ tarafını kullanan görev ve hizmet köpeklerini eğitmeyi tercih ediyorlar.
Evcil hayvanınızın yanallığı hakkında nasıl daha fazla bilgi edinebilirsiniz?
Kedinizin veya köpeğinizin sağlak mı yoksa solak mı olduğunu belirlemek kolay değildir. Evcil hayvanınızın kalkmak için hangi uzvunu kullandığını izleyerek bunu yapabileceğinizi düşünebilirsiniz. Maalesef bu o kadar da basit değil.
Evcil hayvanınızın bu konudaki tercihini kesin olarak belirleyebilmek için bir dizi egzersizi onlarca kez tekrarlamanız gerekecek. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Kediniz için sadece patilerini kullanabileceği şekilde, bir mobilyanın altına bir parça yiyecek saklayın.
- Köpekler için, ellerinizden birine bir ödül maması alın ve nerede olduğunu belirtmek için köpeğinizin hangi elini kullandığını izleyin.
- Kediniz için, ayaktayken elinize bir ödül maması alın; muhtemelen evcil hayvanınız ayağa kalkıp patilerinden biriyle (veya her ikisiyle de, unutmayın, bazı hayvanlar çok yönlüdür) onu yakalamaya çalışacaktır.
- Yukarıda da söylediğimiz gibi, rahat pozisyonlarından çıkıp hareket etmelerini izlemek bu konuda bilgilendirici olabilir. Evcil hayvanınıza seslenin ve önce hangi bacağını hareket ettirdiğini gözlemlemeye çalışın.
Son olarak, evcil hayvanınızın solak mı yoksa sağlak mı olduğunu anlamaya çalışmak için gözlemleriniz hakkında bazı notlar alın. Yanallık, bir hayvanın günlük rutini hakkında size çok fazla bilgi vermeyebilir. Ancak sevimli dostlarınız hakkında daha fazla bilgi edinmek her zaman ilginçtir.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Agustín, C. (2012). De animales diestros y animales zurdos. Investigación y ciencia. Disponible en: https://www.investigacionyciencia.es/blogs/psicologia-y-neurociencia/30/posts/de-animales-diestros-y-animales-zurdos-10620
- Hopkins, WD (2006). Análisis comparativo y familiar de la mano en los grandes simios. Boletín psicológico, 132 (4), 538–559.
- Llorente, M., Fabré, M., & Mosquera, M. (2008). Lateralización cerebral en chimpancés: una aproximación filogenética al estudio del cerebro humano. Estudios de Psicología, 29(2), 147-161.
- Nalivaeva, N. N., Plesneva, S. A., Chekulaeva, U. B., Vasil’eva, I., Varlinskaia, E. I., & Klement’ev, B. I. (1996). The biochemical characteristics of the sensorimotor cortex in right-handed, left-handed and ambidextrous rats. Zhurnal evoliutsionnoi biokhimii i fiziologii, 32(1), 75-81.
- Rogers, L. J. (2009). Hand and paw preferences in relation to the lateralized brain. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1519), 943-954.
- Schaafsma, S. M., Riedstra, B. J., Pfannkuche, K. A., Bouma, A., & Groothuis, T. G. G. (2009). Epigenesis of behavioural lateralization in humans and other animals. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1519), 915-927.
- Warren, J. M. (1980). Handedness and laterality in humans and other animals. Physiological psychology, 8(3), 351-359.