Menekşe Sırtlı Sığırcık ve Metalik Tüylerinin Arkasındaki Sır

Menekşe sırtlı sığırcık, metalik tüyleri nedeniyle öne çıkıyor. Peki bu nasıl olabiliyor? Muhteşem renginin ardındaki sır nedir? Bugünkü yazımızda bu soruları ve daha fazlasını cevaplıyoruz!

Yazan ve doğrulayan biyokimya Luz Eduviges Thomas-Romero.

Son Güncelleme: 08 Temmuz, 2023

Kara erik renkli bir sırt yapısına sahip olan menekşe sırtlı sığırcık (Cinnyricinclus leucogaster), Cinnyricinclus cinsinin sığırcık ailesine (Passeriformes türü) ait tek üyesi. Bu büyüleyici hayvan, Sahra altı Afrika’nın savan ormanlarında yaşar.

Pek çok sığırcık donuk renkli tüylere sahip olsa da, menekşe sırtlı sığırcık metalik bir tüy yapısına sahip. Harika rengiyle öne çıkan bu tür, çeşitli cinslerden türleri de ailesinin içerisine alıyor:

• Doğu Afrika’da yaşayan muhteşem sığırcık (Lamprotornis superbus)
• Altın göğüslü sığırcık (Lamprotornis regius) da, yine Doğu Afrika’da yaşar
• Pasifik Adaları’ndan gelen metalik sığırcık veya parlak sığırcık (Aplonis metallica)

Güçlü cinsiyete dayalı bir dimorfizm

Bu kuş nispeten küçük bir cüsseye sahip (15 cm. boyunda ve yaklaşık 30 gr. ağırlığında). Sadece menekşe sırtlı erkek sığırcık beyaz bir göğse ve türleri karakterize eden çarpıcı ve göz alıcı bir menekşe renkli sırta sahip. Dişilerin ve genç olanların kahverengi bir kafası ve sırtı ile kahverengi benekli beyaz bir göbeği olacaktır. Hem erkeklerin hem de dişilerin siyah gagaları ve bacakları bulunuyor.

Menekşe sırtlı sığırcık: bölgelere göre dağılımı ve yaşam alanı

Bu kuş türü, Arap Yarımadası’nın güneybatısından Sahra altı Afrika’ya kadar geniş bir alana yayılacak şekilde dağılmış durumda. Genellikle tropikal ormanlarda ve savanalarda bulunuyorlar. Ancak insanların yerleşim yerlerinde park ve bahçelerde de bulabilirsiniz. Bununla birlikte, bu kuş türünü, nadiren yerde görebilirsiniz. Bunun yerine ağaçlarda ve yüksek yerlerde bulunacaklardır.

Genel olarak, menekşe sırtlı sığırcık kuşları, Ekvator ormanlarının hem kuzeyinde hem de güneyinde ve Afrika ormanlık savana bölgelerinde bulunuyor. Bilimsel raporlara göre, bu tür, kısmen göçmen olan bir tür. Böylece Ekvator’dan uzaklaşarak yağmurun hemen öncesinde ve sırasında çoğalıyorlar ve sonraki kurak mevsimde geri dönüyorlar.

Şimdiye kadar, uzmanlar, coğrafi dağılımlarına göre üç alt türü tanımlıyor:

1. Cinnyricinclus leucogaster leucogaster. Senegal, Gambiya, Etiyopya, Kenya ve Tanzanya’da bulunuyor.
2. Cinnyricinclus leucogaster arabicus. Doğu Sudan’da, kuzeybatı Somali’de ve Arap Yarımadası’nda bulunuyor.
3. Cinnyricinclus leucogaster verreauxi. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin güneyinde, Tanzanya’nın batısında, güneyde Botsvana’da ve ardından kuzeydoğu Güney Afrika’da ve Mozambik’te yaygın oldukları görülmekte.

Menekşe sırtlı sığırcık kuşunun yaşam alışkanlıkları

Bu kuşlar, koloniler halinde birlikte yaşadıkları için çok girişken canlılar. Ek olarak, çoğunlukla meyve yiyorlar, aynı zamanda böcekleri ve de özellikle uçarken yakaladıkları termitleri de yiyorlar. Yuvalarına gelince, bu kuşlar, yuvalarını tüy, bitki materyali ve dışkı kullanarak yaşlı ağaçların oyuklarında yaparlar. Bu kuşun dişisi, yaklaşık 14 ila 18 gün kuluçkaya yatıyor ve altı yumurta bırakabiliyor.

Tüylerin renkli olması neden önemli?

Doğada, renklendirme ve tüylerin desenleri cinsel seçim için anahtar bir unsur. Genellikle türlerin renkleri, türler içinde ve türler arası iletişimde rol oynar.

Doğada bulunan farklı tüy tiplerinin, belki de değişkenlik durumunu olağan yöntemlerle etkili bir şekilde yakalamak çok zor olduğundan, pek araştırılmadığı da ilginç bir bilgi olarak tespit ettiğimiz hususlardan bir diğeri.

Menekşe sırtlı sığırcık kuşunun tüyleri

Her şeyden önce, kelebekler ve diğer hayvanlarda olduğu gibi, iki tür kuş tüyü renk çeşidi olduğuna dikkat etmek önemli:

• Pigment bazlı renkler. Melaninleri, karotenoidleri ve diğer unsurları içeriyor. Küçük bir renk paleti oluştururlar.
• Yapısal renkler. Nanoyapılar üzerindeki ışığın etkisiyle oluşuyor. Gördüğümüz o göz alıcı renkler, genellikle tüylerin yapısının bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Bu mekanizma sayesinde çok çeşitli renklere rastlamak mümkün.

Bir tüy rengini nasıl alıyor?

Epidermisteki veya dış deri tabakasındaki küçük foliküller, tüyleri oluşturan keratin proteinleri üretiyor. Buradan çıkan şey, dik bir biçimde tüy parçaları olarak dallanıp budaklanan her bir “tüy”e karşılık geliyor. Sırayla, bu tüyler birleşip tüyün omurgasını, yani kamış kısmını oluşturuyor. Bu bitişik kılçık şeklindeki barbekül olarak adlandırılan yapı, tüyün bütününde birbirine bağlanarak ona genel yapısını kazandırıyor.

Tüylerde yapısal renkler, çeşitli elementlerin nano ölçekli düzenlenmesinin bir ürünü olarak ortaya çıkıyor. Başka bir deyişle, keratin plakları, melanozomlar ve ayrıca tüylerin içindeki hava bu işlevleri sağlıyor. Elbette, aynı kuş türünün farklı mekanizmalar ve pigmentler ile üretilmiş renklere sahip farklı renkte tüyleri olabiliyor. Ayrıca, aynı tüylerin her iki mekanizmanın kombinasyonlarını sunması durumu da oldukça yaygın olarak görülüyor.

Menekşe sırtlı sığırcık kuşunun renkleri neden bu kadar parlak?

Yukarıda bahsettiğimiz gibi, yapısal renkler termodinamik olarak kararlı nanoyapıların sıralanmasıyla oluşturuluyor. Örneğin, altıgen simetri bu yapılara bir örnek olarak verilebilir. Genel olarak, birçok kuşun tüylerinde, düzenlerinde yer alan melanozomlar katı halde bulunuyor ve bu da düşük renk değişimlerine yol açıyor.

Bu nedenle, daha parlak veya daha doygun renkler elde etmek için şu iki koşuldan birinin karşılanması gerekiyor:

• Kırılma indisinin kontrastını iyileştirmek
• Düşük kırılma indisli malzemenin nispi miktarını artırmak

Menekşe sırtlı sığırcıkların tüyleri, daha çok, ikinci koşulu yerine getiriyorlar. 2013 yılında, bu konuyla ilgili yapılan bilimsel bir çalışma, menekşe sırtlı sığırcık tüylerinin yapısal düzenlerinin, içi boş ve katı haldeki melanozomların değişken yapıdaki bir karışımına sahip olduğunu tespit etti. Tüylerinin yoğun metalik renginin arkasındaki sır da bu durum olarak açıklandı.

Koruma durumu ve ekolojik rol

Genel olarak, ötücü kuşların birkaç mil uzaklığa kadar tohum dağılımına katkıda bulunmasını bekliyoruz. Göç eden menekşe sırtlı sığırcık ise, yuttuğu tohumları çok daha uzağa dağıtabilir.

Menekşe sırtlı sığırcıkların dünyadaki nüfusu henüz tespit edilmedi. Ancak uzmanlar, bu türü oldukça yaygın ve “genel olarak yüksek nüfuslu” ve “yerel olarak sık görülen” olarak sınıflandırmakta. Yaygın dağılımı ve bu konunun uzmanlarının belirli bir tehdit görmemiş olması nedeniyle, Uluslararası Doğa Koruma Birliği (International Union for Conservation of Nature – IUCN) bu kuş türünü “En Az Önem Arz Eden” bir tür olarak sınıflandırdı.