De 7 meest representatieve dieren van het Amazonegebied

Met een oppervlakte van 7 miljoen vierkante kilometer herbergt het Amazonegebied een van de meest indrukwekkende biodiversiteiten ter wereld. Ontdek hier de meest iconische dieren van deze regio!

Geschreven en geverifieerd door de dierenarts en zoötechnicus Sebastian Ramirez Ocampo.

Laatste update: 25 maart, 2024

Het Amazonegebied is een van de 7 natuurwonderen op onze planeet en beslaat bijna 40% van het hele zuidelijke deel van het Amerikaanse continent. Het strekt zich uit over 9 verschillende landen en herbergt ongeveer 10% van de tot nu toe bekende biodiversiteit van de planeet .

In dit artikel zullen we de lichamelijke kenmerken, habitat, vaardigheden en voedingsgewoonten verkennen, evenals de voortplanting van enkele van de meest representatieve diersoorten van het Amazonegebied. Mis het niet!

De meest representatieve dieren van het Amazonegebied

In het grootste tropische woud ter wereld leven ongeveer 425 soorten zoogdieren, 427 amfibieën, 371 reptielen, 1300 vogels en minstens 2.406 vissen . Dit is volgens het Amazon Assessm ent Report 2021  (Engelse link) waarin staat dat deze aantallen bij benadering een onderschatting zijn van de werkelijke rijkdom van het Amazonegebied.

Dit rapport waarschuwt dat de ontdekkingsgraad van nieuwe dier- en plantensoorten vrij hoog is: elke twee dagen één. Hier zijn enkele van de zoogdieren, reptielen, amfibieën en insecten die worden beschouwd als de meest iconische van deze grote regio van de planeet, vanwege hun eigenaardigheden en populariteit.

1. Orinocodolfijn (Inia geoffrensis) 

De orinocodolfijn is de grootste en intelligentste zoetwaterdolfijnsoort die er bestaat. Als volwassen dieren kunnen ze 2,5 meter lang worden en 200 kilogram wegen.

In tegenstelling tot hun neven uit de oceaan heeft deze walvisachtige heel andere fysieke kenmerken. Aan de ene kant is zijn kop groter en zijn snuit veel langer en spitser. Bovendien kunnen ze, omdat hun nekwervels niet vergroeid zijn, hun hoofd 180° draaien.

Het meest opvallende aspect van deze soort is de kleur van zijn lichaam, met grijze en vooral roze tinten . Bij de geboorte zijn deze dolfijnen grijs, maar ze krijgen de roze kleur als ze volwassen worden. Hoewel de oorsprong van dit fenomeen niet duidelijk is, geeft de meest geaccepteerde theorie aan dat het een product is van de slijtage van de huid door de jaren heen.

Zijn leefgebied in het Amazonegebied bevindt zich tussen de fluviatiele systemen van de Orinoco rivier en de bovenloop van de Madeira rivier in Bolivia. Ze voeden zich met wel 43 verschillende vissoorten zoals piranha’s, meervallen en corvina.

Door de troebelheid van het water in deze gebieden lokaliseren orinocodolfijnen hun prooi door middel van echolocatie. Volgens een studie (Engelse link) in het Tijdschrift voor Experimentele Biologie zenden deze dieren geluidsgolven met een kort bereik en een hoge frequentie uit door middel van hun klikgeluiden.

Wat betreft de voortplanting: vrouwtjes baren na 12 maanden dracht één kalf. De dolfijn blijft minstens 2 jaar bij zijn moeder. In de natuur kan zijn levensverwachting oplopen tot 30 jaar.

2. Capibara (Hydrochoerus hydrochaeris)

Dit is niemand minder dan het grootste knaagdier op aarde. Hij komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika en kan 1,3 meter lang worden en een gewicht van 60 kilogram bereiken. Zijn lichaam is vrij robuust. Zijn vacht is lang, ruw en meestal roodbruin van kleur.

Daarnaast maken zijn licht gespleten poten, samen met zijn vermogen om tot 5 minuten onder water te blijven, hem tot een geweldige zwemmer. Hij leeft het liefst in de buurt van meren, rivieren, moerassen, mangroves en tropische savannen. Deze dieren leven graag samen en zijn behoorlijk sociaal. In feite bereiken ze groepen tot wel 100 individuen, vooral tijdens droogteperiodes.

Hun dieet is gebaseerd op een brede consumptie van plantensoorten zoals grassen, waterplanten, rijst, bloemen en verschillende vruchten. De vraatzucht van deze soort uit het Amazonegebied blijkt uit zijn vermogen om tot 8 pond per dag te verorberen.

Sommige onderzoeken stellen dat de capibara een fundamentele rol speelt bij het in stand houden van de bodemvruchtbaarheid. Dit knaagdier demonstreert zijn efficiëntie als een stikstof recycler door dit element te elimineren via zijn urine na het voeden.

Zo brengt hij deze voedingsstof in slechts enkele uren terug naar de bodem. Capibara’s kunnen zich het hele jaar door voortplanten. De meeste geboortes vinden echter plaats in de regenseizoenen. De draagtijd is ongeveer 110 dagen en het vrouwtje baart 3 tot 4 jongen per jaar. Hun levensverwachting in het wild is ongeveer 8 tot 10 jaar.

3. Anaconda (Eunectes murinus) 

Dit prachtige dier is endemisch voor het Amazonegebied, dat wil zeggen dat zijn verspreiding beperkt is tot dit gebied. Hij leeft in de stroomgebieden van de Orinoco, Putumayo, Amazone, Paraguay en Alto Paraná.

De anaconda komt ook voor in tropische regenwouden, moerassen en savannes in landen als Venezuela, Brazilië en Colombia. Hij kan meer dan 10 meter lang worden en zijn gewicht kan meer dan 2 ton bedragen.

Dit reptiel eet vlees, waaronder grote en kleine zoogdieren, vogels en andere reptielen. Hoewel hij geen gif heeft, jaagt hij op zijn prooi door hem te vernauwen, waarbij hij zijn prooi verstikt en druk uitoefent op zijn ribbenkast totdat hij stikt.

De anaconda is een zeer vaardige zwemmer. Hij geeft er zelfs de voorkeur aan om in het water op zijn prooi te jagen, omdat hij op het land een beetje traag wordt. Hoewel hij mensen niet instinctief aanvalt, kan hij dat wel doen als verdedigingsmethode.

Ook als hij zich bedreigd voelt door een ander roofdier, zonder felle kleuren zoals giftige reptielen, gebruikt hij een andere afschrikkingstechniek: geluid (Engelse link). In deze gevallen is zijn tactiek om zich op te krullen tot een bal en donderende fluitjes te laten horen met zijn bek wijd open.

Dankzij zijn grote longen zijn de geluiden hard en diep. Op deze manier weet hij roofdieren te intimideren. De dracht van deze soort duurt 6 tot 7 maanden. Aan het eind werpt het vrouwtje nesten van 20 tot 40 jongen. Het is een eierlevendbarend dier, dat wil zeggen dat het eieren in zijn lichaam uitbroedt, maar volledig ontwikkelde slangen ter wereld brengt.

4. Jaguar (Panthera onca) 

De jaguar is de grootste katachtige in Amerika en de op twee na grootste ter wereld, alleen overtroffen door de leeuw en de tijger. Zijn naam komt van de Indiaanse term “yajuar,” wat “hij die jaagt in één sprong” betekent. Het is een robuust en gespierd dier, waarvan het gewicht en de lengte respectievelijk 90 kilogram en 180 centimeter kunnen bereiken.

Hij heeft een zeer karakteristiek vachtpatroon – een gouden vacht met zwarte vlekken die over zijn hele lichaam lopen. Deze majestueuze soort leeft in de tropische oerwouden en vochtige bossen van het Amazonegebied, in landen als Colombia, Argentinië en Brazilië. Hij eet vlees en tot zijn favoriete prooien behoren capibara’s, tapirs, pekari’s en soms herten en koeien.

Bovendien heeft de jaguar, in tegenstelling tot andere katachtigen, een grote affiniteit met water. Hierdoor kan hij jagen op andere soorten dieren zoals vissen, schildpadden, kaaimannen en zelfs anaconda’s. Terwijl de meeste katachtigen hun prooi doden door verstikking, door in hun nek te bijten, heeft de Panthera onca een unieke methode onder zijn soortgenoten: het verbrijzelen van hun schedels.

Volgens een artikel (Spaanse link)  gepubliceerd in het tijdschrift Acta Zoológica Mexicana heeft de jaguar een van de krachtigste beten in het dierenrijk. De kracht van zijn hoektanden wordt geschat op 700 kilogram, genoeg om zoiets hards als de slaapbeenderen van de schedel te breken.

De draagtijd van vrouwtjes duurt tussen 93 en 105 dagen. Op het moment van bevallen is het gebruikelijk dat er 2 welpen worden geboren, die bij hun moeder blijven tot ze 2 jaar oud zijn.

5. Pijlgifkikker (Dendrobatidae) 

Dendrobatidae is een familie van amfibieën die bestaat uit 203 soorten gifkikkers. Ze staan ook bekend als pijl- of pijlgifkikkers. Volgens legendes wreef de inheemse bevolking van het Amazonegebied ze in met hun wapens om ze giftig te maken.

Als volwassen dieren worden deze amfibieën nauwelijks 2 tot 5 centimeter lang, afhankelijk van de soort. Ze worden gekenmerkt door sterke en levendige kleuren op hun huid, met tinten die variëren van oranje tot rood, geel of blauw.

Dit fenomeen staat bekend als aposematische kleuring. Het is een methode die hun roofdieren waarschuwt voor het gif in hun lichaam. Deze giftige stoffen worden echter niet door de kikkers zelf geproduceerd, maar worden verkregen door het eten van insecten zoals mieren, termieten en kevers. Dit wordt uitgelegd in een publicatie in het tijdschrift PLoS One (Engelse link).

Deze gifstoffen of giftige alkaloïden die de geleedpotigen hebben, hebben geen schadelijke effecten op pijl- of pijlkikkers, dus stapelen ze zich voortdurend op in hun huid.

Deze amfibieënfamilie is endemisch in Midden- en Zuid-Amerika, met een grotere aanwezigheid in het Colombiaanse en Braziliaanse Amazonegebied. In Colombia leeft zelfs het giftigste dier ter wereld: de pijlgifkikker (zie foto hierboven). Deze kleine amfibie, nauwelijks 55 millimeter lang, bezit de alkaloïde “batrachotoxine” en kan genoeg gif produceren om tien volwassen mannetjes te doden.

Wat de voortplanting betreft, nemen dendrobatiden deel aan het grootbrengen van hun jongen. Dit is een gedrag dat zelden voorkomt bij amfibieën. In tegenstelling tot andere kikkers zijn pijlkruidachtigen dagactief. Ze komen meestal voor in groepen van meerdere individuen.

6. Arapaima (Arapaima gigas) 

Dit levende fossiel is de op één na grootste zoetwatervis op aarde. Men denkt dat hij al bestaat sinds het Mioceen, ongeveer 23 miljoen jaar geleden. Hij kan meer dan 3 meter lang en 200 kilogram zwaar worden, waardoor de pirarucu een van de meest karakteristieke dieren van het Amazonegebied is. Onder al zijn eigenschappen valt hij op door zijn vermogen om atmosferische lucht in te ademen.

Een studie (Engelse link) in het tijdschrift Tijdschrift voor Experimentele Biologie wordt uitgelegd dat deze vis in bepaalde periodes van het jaar gedwongen is om in water met een zeer laag zuurstofgehalte te leven. Hierdoor is zijn zwemblaas geëvolueerd tot een orgaan dat lijkt op een menselijke long, waardoor hij zuurstof uit de atmosfeer kan opnemen.

Als een gedwongen luchtinhaler kan de pirarucu echter niet langer dan 10 tot 20 minuten onder water blijven. In gevaar kan hij het echter wel 40 minuten uithouden.

De pirarucu komt voor in het Amazonegebied van landen als Ecuador, Brazilië en Colombia. Zijn dieet is gebaseerd op kleine visjes die hij vangt door simpelweg zijn grote bek te openen. Hij kan ook uit het water springen en op andere prooien jagen, zoals vogels, hagedissen en zelfs kleine primaten.

Bij deze soort komt onder andere orale incubatie voor. Het mannetje draagt de eieren in zijn bek en verdedigt ze tegen elke vorm van bedreiging. Eenmaal uitgekomen worden de jongen verzorgd door hun ouders totdat ze oud genoeg zijn om voor zichzelf te zorgen.

7. ‘Kogelmier’ (Paraponera clavata)

Deze unieke geleedpotige staat op nummer 1 als het gaat om de pijnlijkste steek in het dierenrijk. Het wordt zelfs beschouwd als een van de gevaarlijkste insecten in het hele Amazonegebied. Met een lengte van slechts 2,5 centimeter kan deze mier 30 keer meer pijn veroorzaken dan een wesp.

Volgens zijn slachtoffers voelt de steek aan alsof je wordt neergeschoten. Dit komt doordat hij een neurotoxisch peptide bezit dat bekend staat als “poneratoxine”(Engelse link), dat direct inwerkt op pijnreceptoren. Het is ook in staat om de synaptische transmissie in het centrale zenuwstelsel te blokkeren.

Daarnaast vernietigt dit gif rode bloedcellen, erytheem, plaatselijk oedeem, zweten, tachycardie en, in de meest extreme gevallen, anafylactische shock en ademhalingsverlamming.

Desondanks gebruikt een stam in het Amazonegebied, bekend als de Sateré-Mawe, de kogelmier als onderdeel van een van hun voorouderlijke rituelen, waarbij jonge mannen die in de puberteit komen hun moed en mannelijkheid moeten tonen.

Deze ceremonie bestaat uit het inbrengen van een aanzienlijk aantal mieren in handschoenen geweven met boombladeren. Daarna worden ze op kinderen van ongeveer 9 jaar geplaatst en moeten ze de steken 10 minuten weerstaan.

Volgens de inheemse gemeenschap wordt dit gedaan om de jongeren immuun te maken tegen het gif van de kogelmier, omdat je in het Amazonewoud vaak gebeten wordt. Dit specifieke insect komt voor in de rivierwouden van het Venezolaanse, Colombiaanse en Braziliaanse Amazonegebied.

Het voedt zich met andere insecten zoals termieten en het sap dat uit bomen komt. Zijn sociale structuur bestaat uit een koningin die verantwoordelijk is voor de voortplanting en verschillende werksters die de mierenhoop verzorgen, onderhouden en verdedigen.

De Amazone en zijn grote diversiteit beschermen

Volgens verschillende organisaties, zoals de International Union for Conservation of Nature (IUCN), worden veel van de soorten die in het Amazonegebied leven ernstig bedreigd. In de Rode Lijst van bedreigde diersoorten (Engelse link), opgesteld door de eerder genoemde organisatie, komt de Orinocodolfijn voor als een dier dat “met uitsterven wordt bedreigd”.

Als gevolg van de vernietiging van ecosystemen, willekeurige jacht, vervuiling van waterbronnen en illegale handel, is de populatie van dieren zoals de jaguar de afgelopen eeuw met bijna 55% afgenomen.

Daarom moeten we ons bewust worden van deze belangrijke kwestie. De Amazone moet worden beschermd en behouden door alle mensen die op deze planeet wonen. Kleine acties zoals het vermijden van de aankoop van wilde dieren kunnen een verschil maken, net als het zorgen voor waterbronnen en het afwijzen van alle vormen van ontbossing in de regio.