Hoe zit dat: slapen mieren?

De werksters vervullen een fundamentele functie bij het in stand houden van de mierenkolonie. De verschillen tussen de kasten hebben niet alleen te maken met het werk dat ze moeten doen, zoals je hieronder zult zien.

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Samuel Sanchez.

Laatste update: 21 oktober, 2021

Hier is een interessante vraag voor je: denk je dat mieren slapen?! Ontdek het in het artikel van vandaag! Je hebt in je leven vast wel duizenden mieren gezien en we weten ook zeker dat ze allemaal snel bewogen en onvermoeibaar aan het werk waren.

Deze nijvere kleine insecten komen in bijna elk deel van de wereld voor. Het zijn sociale wezens, en verdelen hun taken naar de rang die ze binnen de kolonie hebben.

Het werk van de koninginnen bestaat uit het leggen van eitjes, en de mannetjes paren met hen. De andere niet-reproductieve vrouwelijke mieren (werksters) vervullen vele functies. Tot hun taken behoort de larven voeden, ongewenst afval uit de kolonie verwijderen, foerageren, en voor verdediging zorgen, naast vele andere dingen.

Het is bekend dat mieren 10 tot 50 keer hun gewicht kunnen tillen, en er is veel bestudeerd over hun sociale vaardigheden en hun onvermoeibare manier van werken. Maar goed, zonder verder oponthoud, laten we eens uitzoeken hoeveel rust deze verbazingwekkende ongewervelden krijgen.

Kenmerken van mieren

Mieren worden op elk continent op Aarde gevonden (behalve op Antarctica). Deskundigen zeggen (Engelse link) dat sommige eilanden, zoals Groenland, geen inheemse mieren hebben, maar dat andere soorten er door de mens naartoe gebracht zijn. Bovendien behoort deze familie van insecten (Formicidae), net als wespen en bijen, tot de orde van de Hymenoptera.

Geschat wordt dat deze Hymenoptera 15 tot 25% van de biomassa van landdieren uitmaken. Er zijn namelijk tussen de 1.000 miljard en 10.000 miljard mieren op Aarde.

Deze groep is erg succesvol, want er zijn ongeveer 14.000 beschreven soorten en men schat dat er in totaal meer dan 22.000 kunnen zijn. Ze zijn succesvol dankzij hun gebruik van de omgeving, hun sociale organisatie, en hun vermogen om zich te verdedigen.

Hun harde werk

Mieren vormen sterk georganiseerde kolonies of mierenhopen van alle mogelijke vormen en maten. Sommige soorten leven in systemen van slechts enkele individuen, maar een gemiddelde kolonie kan duizenden samenwerkende levende werksters bevatten.

De kleinste kolonies leven in spleten of natuurlijke openingen. De grootste soorten maken nesten. Superkolonies tellen meer dan 300 miljoen individuen. Deze laatste massale groeperingen zijn vastgesteld in Japan, Australië, de Verenigde Staten en Zuid-Europa.

Kolonies bestaan meestal uit steriele vleugelloze vrouwtjes die werksters en soldaten genoemd worden, een paar vruchtbare mannetjes en een of meer bevruchte vrouwtjes die koninginnen genoemd worden. Mierenhopen met slechts één koningin staan bekend als monogyn, terwijl die met meer dan één koningin (wat zeldzamer is) polygyn zijn.

Mieren gedragen zich in hun nesten als een groepseenheid, zodat ze als superorganismen op gevat worden . Deze insectensamenleving staat bekend om haar arbeidsverdeling, goede communicatie tussen de individuen, en het vermogen om complexe problemen op te lossen. Met andere woorden: de mierenhoop is veel meer dan de som van zijn delen.

Slapen mieren?

Een door de BBC (Engelse link) gerapporteerde studie baseerde zich op vuurmieren (geslacht Solenopsis) om deze vraag te beantwoorden. Deze individuen zijn ook bekend als rode mieren. Ze vertegenwoordigen een taxon van stekende mieren met meer dan 280 soorten in de wereld.

Dankzij de resultaten bleek dat mieren wel slapen, maar dat de tijd van slapen afhangt van de sociale rang die ze bekleden. De koninginnen, bijvoorbeeld, leven heerlijk! Ze hebben lange, diepe slapen en voeden zich gemiddeld 9 uur per dag.

Arbeiders, daarentegen, slapen half zo lang als koninginnen en doen honderden korte dutjes. Dit verschil in de manier waarop ze rusten verklaart waarom koninginnen vele jaren leven (tot 10, of zelfs meer) en werksters maar een paar maanden.

Met deze strategie zorgt de kolonie ervoor dat er altijd genoeg werkmieren wakker zijn op een bepaald moment. Zo creëren ze meer bescherming en dienstbaarheid aan de gezamenlijke samenleving.

Werkmieren slapen

Omdat vuurmieren meestal ondergronds leven, worden hun slaappatronen niet bepaald door circadiane ritmen. Zo rusten de werksters met onregelmatige tussenpozen en niet allemaal tegelijk.

Het enorme aantal korte dutjes dat deze ongewervelden doen is verbazend. Gemiddeld doet een enkele werkmier 250 dutjes per dag, maar elk dutje duurt iets meer dan een minuut. Dit komt neer op 4 uur en 48 minuten slaap per dag.

Dit betekent dat 80% van de mierenpopulatie op elk gegeven moment wakker en actief is. Een kolonie is nooit onbeheerd, want er zijn altijd werksters beschikbaar als de nood aan de man komt.

Koninginnen dromen!

Het contrast tussen de slaapgewoonten van de werksters en de koninginnen die ze dienen is ook opvallend. Koninginnen slapen met veel regelmatiger tussenpozen en synchroniseren zelfs hun dutjes met elkaar, want in polygyne kolonies rusten ze zelfs boven op elkaar en als ze wakker zijn scheiden ze zich.

Gemiddeld slaapt elke koningin 90 keer per dag gedurende iets meer dan 6 minuten. Dit komt neer op meer dan 9 uur slaap per 24 uur. We kunnen verder gaan, want het is de moeite waard op te merken dat koninginnen op twee verschillende manieren rusten.

Ze doen dit met de voelsprieten gedeeltelijk rechtop en de mond open, of met de voelsprieten gebogen en de mond gesloten.

De laatste vorm wijst op een veel diepere slaap waarin koninginnen verondersteld worden werkelijk te dromen, want ze bewegen vaak hun gevouwen voelsprieten als ze diep slapen. Deze actie lijkt misschien op snelle oogbewegingen bij gewervelde dieren.

De functie van de slaap is nog onbekend, maar de weinige rust bij de werksters zorgt ervoor dat de koninginnen vredig leven. Hun taak is dus de koningin en haar koninklijke nakomelingen te beschermen tegen blootstelling, verhongering en roofdieren.

Door het risicovolle werk op zich te nemen, garanderen de werksters de koninginnen een lang leven. Verrassend genoeg kunnen, zoals we al eerder opmerkten, koninginnen zonder problemen ongeveer 6 jaar leven. Bij sommige soorten kunnen ze zelfs tot 45 jaar oud worden.

De levensduur van de werksters is echter maar 6 maanden tot een jaar en ze sterven van ouderdom of door een of ander ongeluk tijdens het voedsel zoeken.

Conclusie

Nu weet je dus dat mieren wel degelijk slapen, en, dat niet alleen, dat hun slaap en rust afhangen van de functies die ze vervullen. De werksters zijn degenen die het minst rusten, want ze moeten de kolonie steeds drijvende houden.