Zijn kakkerlakken de oudste insecten?

Kakkerlakken veroorzaken normaal gesproken nogal wat angst bij mensen. Ze zien er niet alleen niet erg prettig uit, maar ze lijken ook onoverwinnelijk! En misschien is dit een reden waarom ze bij de oudste insecten op aarde horen.

Geschreven en geverifieerd door de dierenarts Érica Terrón González.

Laatste update: 21 december, 2022

Er wordt gezegd dat kakkerlakken de oudste insecten ter wereld zijn. Dit komt omdat er fossiele resten zijn gevonden die meer dan 200 miljoen jaar oud zijn! Deze insecten behoren tot de Blatodean-familie, die meer dan 4.500 soorten omvat en waarvan de meesten leven in tropische gebieden.

Ze leven vaak verborgen in scheuren of andere ontoegankelijke hoeken van het huis, maar ook onder stenen of in de schors van bomen. En ze gaan alleen ‘s nachts naar buiten om te eten. Een aantal soorten komt vooral voor in de buurt van mensen en leeft dan bij vuilnisbakken, afvoeren of zelfs in de keuken of badkamer.

Oorsprong en evolutie van kakkerlakken het oudste insect ter wereld

De eerste fossielen met betrekking tot kakkerlakken dateren uit het Carboon-tijdperk, ongeveer 300 miljoen jaar geleden. Later onderzoek heeft aangetoond dat deze fossielen niet alleen het begin van de Blatodean-familie zijn, maar ook van sprinkhanen en termieten.

De ware oorsprong van de kakkerlak dateert daarom uit het vroege Krijt-tijdperk. In feite is er voldoende bewijs om te suggereren dat de huidige termieten uit de primitieve kakkerlakken zijn geëvolueerd die er tijdens de Jura- en Trias-periodes waren.

Eigenlijk zijn kakkerlakken die tot het geslacht Cryptocercus behoren nauwer aan termieten verwant dan aan andere families van kakkerlakken.

Algemene kenmerken van kakkerlakken

Kakkerlakken zijn platte, ovale insecten. Ze hebben stugge antennes, kleine ogen en een lichaam en hoofd die door een hard schild beschermd wordt. Hun poten zijn lang, plat en stekelig en een aantal soorten hebben grote, doorschijnende vleugels. Ze kauwen daarnaast hun eten.

Dieet

Kakkerlakken zijn omnivoren en eten bijna alles. Net als termieten kunnen ze niet zelf cellulose verteren, maar hebben ze een spijsverteringsmicrobiota om hen te helpen.

Er zijn gevallen van kakkerlakken bekend die het naar verluidt uitsluitend hebben overleefd op de lijm zijn die bij het boekbinden wordt gebruikt of die op postzegels zit.

Voortplanting

Vrouwelijke kakkerlakken leggen eieren met harde schalen. Een aantal soorten dragen deze eieren dan aan hun buik totdat de larven bijna uitkomen. Andere soorten leggen ze ergens veilig neer.

De incubatietijd varieert tussen 15 dagen en 3 maanden, afhankelijk van de soort. Pasgeboren kakkerlakken lijken al snel op volwassenen, maar hun vleugels zijn slecht ontwikkeld.

Welke soorten komen het meest voor?

De Duitse kakkerlak (Blatella germanica) heeft zich vanuit Europa naar bijna elk deel van de wereld verspreid. Hij is veel kleiner dan de Amerikaanse kakkerlak (Periplaneta Americana) en heeft een afmeting van tussen de 1 en 1,5 centimeter. Ze leven waar menselijke activiteit is en worden als een plaag beschouwd. De enige plek die ze niet hebben bereikt, is Antarctica.

De Amerikaanse of rode kakkerlak komt oorspronkelijk uit de Afrikaanse tropen, maar komt nu overal in de warmste delen van de wereld voor. Ze kunnen tot een centimeter lang worden en zijn een van de grootste stedelijke kakkerlakken.

De oosterse kakkerlak (Blatta orientalis) woont graag in de huizen van mensen en heeft een afmeting tot 2,5 centimeter lang. Deze kakkerlakken hebben een glanzend lichaam met donkerbruine en zwarte tinten.

Een van hun meestvoorkomende kenmerken is hun seksuele dimorfisme. Mannetjes hebben twee lange vleugels die het grootste deel van hun lichaam bedekken, die smaller zijn dan het vrouwelijk lichaam.

Waarom kunnen ze schijnbaar alles overleven?

Als kakkerlakken inderdaad de oudste insecten ter wereld zijn, heeft dat misschien iets te maken met het feit dat ze bepaalde dingen kunnen overleven die andere dieren gewoon niet kunnen overleven, zoals bijvoorbeeld de dinosauriërs.

Kakkerlakken behoren tot de taaiste dieren ter wereld en een aantal soorten kunnen zelfs een maand zonder voedsel overleven. Ze kunnen met zeer beperkte middelen overleven en eten wat ze binnen hun bereik vinden.

Ze kunnen zelfs 45 minuten zonder lucht leven en hun hartslag vertragen. Dit is waarom ze tot een jaar kunnen leven, iets wat bij andere insecten ongehoord is.

Er wordt vaak terloops gezegd dat kakkerlakken de aarde gemakkelijk opnieuw zouden bevolken als er een apocalyps was. Zelfs na een nucleaire oorlog zou hun weerstand tegen straling groter zijn dan die van elk ander ongewerveld dier.

Dit vermogen om te overleven is aan celvernieuwing te danken. Cellen die delen, zijn kwetsbaarder voor de effecten van straling, maar de van kakkerlakken delen zich slechts één keer bij het afstoten van hun huid. Als gevolg hiervan zijn ze resistenter.

Het duurt echter tot 48 uur voordat de cellen van een gewervelde zich volledig delen, waardoor ze veel kwetsbaarder zijn voor straling.