Wat veroorzaakt disbalans van elektrolyten bij dieren?

Vaak weten we niet waarom een ziekte bij dieren die eerst niet zo problematisch leek, plotseling verergert. Soms zijn de boosdoeners elektrolytische onevenwichtigheden.

Geschreven en geverifieerd door de dierenarts Érica Terrón González.

Laatste update: 26 maart, 2023

Een disbalans van elektrolyten bij dieren zijn een aanwijzing dat er iets mis is met hun lichaam. Ze gaan meestal gepaard met de symptomen van de meeste ziekten of zijn er een direct gevolg van.

Soms leiden deze onevenwichtigheden tot complicaties en verergeren ze de toestand van het dier. Daarom is het voor zieke dieren essentieel om te weten hoe je hun niveaus kunt meten en het verlies van het evenwicht kunt opsporen. Deze parameter geeft dierenartsen vaak aanwijzingen bij het stellen van een diagnose of het beslissen over een behandeling.

Het probleem is dat de parameters onverwacht kunnen veranderen met de voortgang van de ziekte. Om die reden is het noodzakelijk om eigenaren te trainen om ze thuis te meten.

De belangrijkste vormen van disbalans van elektrolyten bij dieren en hun gevolgen

Hieronder bespreken we de fysiologische en klinische betekenis van veranderingen en disbalans van de volgende elektrolyten: natrium, kalium, chloride, calcium en magnesium.

De gevolgen van natriumvariaties

Natrium is een essentieel onderdeel van het osmotisch evenwicht tussen cellen en de extracellulaire vloeistof die hen omringt. De regulering van de natriumconcentratie in het lichaam beïnvloedt direct de waterhuishouding van het lichaam. De nieren zijn de organen waarin deze natrium-waterrelatie effectief wordt.

Om de hoeveelheid water – en natrium – die het lichaam van het dier elimineert te variëren, is een reeks hormonale mechanismen nodig. Een toename van het antidiuretisch hormoon -vasopressine- stimuleert de dorst van het dier op zoek naar een toename van het lichaamswater.

Hypernatriëmie

De term hypernatriëmie betekent een te hoge concentratie natrium in het bloed. Dit kan voorkomen door een teveel aan natrium in de extracellulaire vloeistof of door een tekort aan water, waardoor een onbalans ontstaat.

Een uitgedroogd dier kan tekenen vertonen die te maken hebben met een teveel aan natrium, om nog maar te zwijgen van een huisdier dat zoutrijk voedsel eet.

Hyponatriëmie

Hier komen we het tegenovergestelde geval tegen: een afname van natrium in het bloed. Het is een veelvoorkomende klinische aandoening en gaat vaak gepaard met oedeem, of “vochtretentie”. Nier- of leverziekten en hartfalen gaan ook vaak gepaard met dit lastige symptoom.

De effecten van kaliumvariaties

Aan de andere kant hebben we kalium, dat als het ware het tegenovergestelde ion is van natrium. Terwijl natrium overvloedig aanwezig is in de extracellulaire vloeistof, bevindt kalium zich in de cel. Samen regelen ze de osmose waar we het hierboven over hadden. Dieren scheiden overtollig kalium uit via de urine en aldosteron is het belangrijkste hormoon dat de eliminatie ervan beïnvloedt.

Hyperkaliëmie

Zoals hierboven vermeld, bevindt kalium zich voor het grootste deel in de cellen. Daarom is een verhoging van de concentratie in het bloed een symptoom van een fysiologische onbalans in het dier.

In feite is een zeer hoge kaliumspiegel een veterinaire noodsituatie vanwege het risico van hartfalen. Ziekten die de uitscheiding van dit ion in de urine verminderen, zoals de ziekte van Addison (Engelse link), vereisen bewaking.

Hypokaliëmie

Hypokaliëmie gaat vaak samen met hypernatriëmie. Daarom is controle nodig bij uitdroging, overvloedige diarree, het gebruik van laxeermiddelen en andere ziekten.

De effecten van chloridevariaties

Chloor vergezelt natrium als extracellulair ion en hun bloedspiegels veranderen vaak op vergelijkbare wijze. In feite lost de behandeling van natriumonevenwichtigheden in veel gevallen chlooronevenwichtigheden op.

Het bijzondere van chloor of chloriden in het bloed is dat ze een zeer belangrijke rol spelen bij de handhaving van het zuur-base-evenwicht. Dit zuur-base evenwicht is het geheel van processen waarmee het organisme een stabiele pH handhaaft. Zonder deze constante niveaus wordt het lichaam van het dier instabiel en worden de problemen vervolgens erger.

De effecten van calciumvariaties

Calcium is zowel binnen als buiten de cellen belangrijk, en tevens een belangrijk bestanddeel van het skelet. Deze elektrolyt wordt verbruikt via een evenwichtige voeding, en als er een teveel aan moet worden afgevoerd, gebeurt dat via de urine. Er zijn drie hormonale mechanismen betrokken bij de calciumbalans:

• Bijschildklierhormoon en calcitriol, die het calcium in het bloed verhogen door de eliminatie ervan in de nieren te verminderen en het te helpen de botten binnen te dringen
• Calcitonine, dat, in tegenstelling tot de vorige twee, de opname van calcium in de botten remt.

Een overmatige stijging of daling van calcium in het bloed – respectievelijk hypercalcemie of hypocalcemie – kan het dier een ernstige hartritmestoornis bezorgen. Bovendien lijdt een dier met vitamine D-tekort of rachitis aan een tekort aan calcium, wat de botsterkte aantast.

Effecten van magnesiumvariaties

Magnesium wordt bij dieren minder vaak gemeten dan andere elektrolyten. Sommige studies tonenechter aan dat magnesiumafwijkingen aanwezig zijn bij een groot aantal ernstig zieke honden en katten.

In de menselijke geneeskunde is hypomagnesemie intussen een van de meest voorkomende disbalans van elektrolyten bij ernstig zieke dieren. Dat komt omdat magnesium een rol speelt bij veel processen in de cel, waaronder de synthese en afbraak van DNA. Tegelijkertijd is het ook belangrijk voor een gezonde hartfunctie.

Zoals je in de bovenstaande paragrafen hebt gelezen, kunnen veel ziekten een disbalans van elektrolyten bij huisdieren veroorzaken. Hoewel het moeilijk is om deze ziekte thuis vast te stellen, gebruiken dierenartsen het onder andere om de prognose van dieren bij ziekte te kennen.