Ecologische vallen: waarom zijn ze een probleem voor dieren?

Soms is er een wanverhouding tussen de waargenomen kwaliteit van een habitat en de werkelijke. Dit gebeurt om verschillende redenen en heeft een nadelig effect op de biodiversiteit.

Geschreven en geverifieerd door de bioloog Miguel Mata Gallego.

Laatste update: 04 februari, 2023

Ecologische vallen ontstaan wanneer dieren een plek zien als gunstig voor hun ontwikkeling, ook al is dat gebied in werkelijkheid niet geschikt voor hen om in te leven. Dit concept kan voor bepaalde soorten een ernstig probleem zijn, omdat het hun biologische fitheid drastisch vermindert zonder dat ze zich daarvan bewust zijn.

Wat zijn ecologische vallen, waarom ontstaan ze, en wat kunnen we doen om dieren te helpen ze te vermijden? Deze en nog veel meer vragen beantwoorden we in dit artikel.

Een kwestie van perceptie

Een ecologische val is vooral een bedrieglijke habitat. Het lijkt een fragment van een ecosysteem dat geschikt is voor verschillende diersoorten. In werkelijkheid belemmeren de kenmerken ervan een adequate overleving of voortplantingssucces van levende wezens.

Elke soort heeft een evolutionaire geschiedenis die gevormd is door zijn natuurlijke selectie. Om die reden zijn ze in staat om bepaalde signalen in de natuur te detecteren die hen laten zien dat een habitat geschikt is. De aanwezigheid van oude bomen trekt bijvoorbeeld spechten aan, en open graslanden trekken veel reptielen aan.

Deze selectie van habitats is al miljoenen jaren aan de gang, omdat soorten gedragspatronen hebben ontwikkeld die van generatie op generatie zijn overgeërfd. De meeste dieren zijn al veel langer op de planeet dan wij, en dit wordt weerspiegeld in hun genetische inprenting.

Het probleem ontstaat wanneer de mens de natuur heel snel verandert, totdat we haar meesters worden. Deze verandering gaat zo snel dat soorten vaak geen tijd hebben om zich aan de veranderingen aan te passen, en gedwongen worden om in ecologische vallen te lopen.

Voorbeelden van ecologische vallen

Bijvoorbeeld, roofvogels hebben de neiging om droge bomen te zoeken waarmee ze het landschap kunnen afspeuren naar voedsel. Daarom zullen ze elke structuur waarmee ze hun omgeving kunnen observeren, interpreteren als geschikt om neer te strijken.

Daarom sterven zoveel roofvogels geëlektrocuteerd als ze neerstrijken op hoogspanningsmasten. Ze trappen in de val door te denken dat het kwaliteitshabitat was, niet wetende dat het enorm gevaarlijk was door de aanwezigheid van elektriciteit. Ecologische vallen zijn uiteindelijk als kaas in een muizenval: onder een mooi uiterlijk gaat echt gevaar schuil.

Het belang van de kwaliteit van de habitat

We hebben geleerd dat ecologische vallen ontstaan wanneer dieren de werkelijke kwaliteit van het gebied niet waarnemen. Volgens een artikel hierover , gepubliceerd (Engelse link) in het tijdschrift Conservation Biology, krijgen we, als we de werkelijke kwaliteit van de habitat vergelijken met de door de dieren waargenomen kwaliteit, 4 soorten habitats:

1. Bronhabitat. Dat wat van hoge kwaliteit is en wat dieren correct als goed ervaren. Ze hebben er een voorkeur voor.
2. Zinkhabitat. Dat wat niet erg geschikt is en wat dieren als zodanig herkennen. Dieren leven er niet in, tenzij ze geen keus hebben.
3. Waarnemingsval. Dit type is het tegenovergestelde van een ecologische val. De habitat is goed, maar het dier neemt het niet als zodanig waar, en vestigt zich er niet in. Dit kan vele oorzaken hebben, maar meestal treedt het op als er menselijk ingrijpen is en het dier dit uit angst vermijdt.
4. Ecologische val. De habitat is slecht, maar dieren ervaren het als goed. Het is gevaarlijk omdat dieren er gedreven door hun biologische instincten in zullen leven, maar hun populatie zal op den duur afnemen.

Ecologisch herstel en de ecologische vallen

Soms creëert de mens, zonder het te bedoelen, echte ecologische vallen voor dieren bij het uitvoeren van ecosysteemherstelprojecten. Bij het herstel van een habitat is het belangrijk in gedachten te houden dat de aanwezigheid van bepaalde soorten schade kan toebrengen aan andere.

Een voorbeeld hiervan was het bosherstel in Israël. In dit geval werden grote stukken grasland -het leefgebied van een bedreigde hagedissensoort (Acanthodactylus beershebensis)- herbebost. Met meer bomen namen ook de roofvogels toe, wat duidelijk positief is voor hen, maar verschrikkelijk voor deze hagedis.

Met meer roofvogels kreeg de hagedis in kwestie te maken met een zeer hoge predatiegraad die zijn bestaan nog meer bedreigde. Deze soort was zich niet bewust van de valstrik die de aanwezigheid van bomen in graslanden inhoudt.

Inzicht in de mechanismen van habitatselectie is een prioriteit

Zoals gezegd is er vaak een mismatch tussen de manier waarop dieren kiezen waar ze willen leven en de geschiktheid van deze locaties. Daarom is het belangrijk om bij ecologische herstelprojecten te weten welke mechanismen dieren ertoe brengen een bepaalde habitat te kiezen.

Als de signalen die dieren ertoe brengen een goede habitat te kiezen aanwezig zijn in het herstel, zullen ze die specifieke plek willen bewonen. Als dieren een door mensen verstoord gebied als goed ervaren, zullen ze zich daar waarschijnlijk vestigen.

Evenzo, als we dieren kunnen leiden om plaatsen te vermijden die schadelijk voor hen zijn, zullen ze gered worden van het effect van ecologische vallen. Dit kan worden bereikt door afschrikmiddelen te gebruiken, op dezelfde manier als vogelverschrikkers vogels ervan weerhouden gewassen te eten.

Uiteindelijk zijn ecologische vallen een probleem voor veel dieren. Dat komt omdat ze in gebieden van slechte kwaliteit leven, terwijl ze die als goed beschouwen. Daardoor nemen hun overlevings- en voortplantingskansen af. Als we kunnen begrijpen hoe dieren hun broedplaatsen kiezen, kunnen we voorkomen dat ze schadelijke plaatsen bewonen.