Tereny podmokłe i konsekwencje ich zanikania

Napisane i zweryfikowane przez biologa Miguel Mata Gallego.

Ostatnia aktualizacja: 21 grudnia, 2022

Tereny podmokłe są prawdziwymi bastionami różnorodności biologicznej, ale niestety działania człowieka sprawiły, że ekosystemy te znalazły się w centrum uwagi.

Tereny podmokłe są jednymi z najcenniejszych ekologicznie ekosystemów na Ziemi. Są one jednak w ciągłym regresie ze względu na zmiany klimatyczne i rozwój przemysłu na użytek człowieka.

Niestety szacuje się, że co roku tracimy 15,3 miliarda drzew, co stanowi obecny spadek wartości ekosystemu.

Dlaczego znikają tereny podmokłe? Jakie są tego konsekwencje dla teraźniejszości i przyszłości społeczeństwa oraz bioróżnorodności? Co możemy z tym zrobić? Na te i wiele innych pytań odpowiemy w kolejnych zdaniach.

Tereny podmokłe: cenne ekosystemy

Tereny podmokłe to ekosystemy, które są okresowo lub stale zalewane płytką wodą. Dzięki niskiemu poziomowi wody rosną w nich wszelkiego rodzaju rośliny, które z kolei są domem dla ogromnej różnorodności zwierząt.

Znaczenie terenów podmokłych polega na tym, że mimo iż są one stosunkowo rzadkim ekosystemem, są domem dla ogromnej różnorodności biologicznej, zwłaszcza ptaków. Ich obecność zapewnia schronienie i pożywienie dla setek ryb, ptaków, bezkręgowców, płazów i ssaków.

Tam, gdzie siedliska są ubogie, szczególnie w regionach rolniczych, tereny podmokłe stanowią bardzo ważny obszar różnorodności. Zapewniają schronienie i miejsca pożywienia dla milionów ptaków wędrownych, takich jak żurawie i bociany.

Jednak z powodu gwałtownego rozwoju człowieka większość terenów podmokłych na Ziemi jest zagrożona lub już zniknęła. Dlaczego tak się dzieje? Powiemy Ci w dalszej części artykułu.

Procesy historyczne wymierających ekosystemów

Na przestrzeni dziejów miało miejsce wiele wydarzeń historycznych. Zgodnie z dominującymi ideami lub potrzebami ekonomicznymi tamtych czasów, modyfikowały i/lub eliminowały one całe ekosystemy.

W świecie zachodnim zmiany w użytkowaniu gruntów doprowadziły do zaniku wielu terenów podmokłych. Popularna do końca XIX wieku miazmatyczna teoria chorób wiązała choroby zakaźne ze “złym powietrzem” pochodzącym z bagien i mokradeł.

Idee higieniczne kojarzące tereny podmokłe z chorobami oraz mechanizacja rolnictwa były głównymi siłami prowadzącymi do zaniku terenów podmokłych na przestrzeni dziejów.

Idee te pojawiały się wraz z rozwojem mechanizacji rolnictwa. Doprowadziło to do osuszenia milionów mokradeł do użycia ich w rolnictwie na całym świecie.

Utrata terenów podmokłych w liczbach

Utrata terenów podmokłych na całym świecie jest dramatyczna. Niektóre badania szacują, że 87% terenów podmokłych na Ziemi zniknęło od XIX wieku.

Na przykład na samym Środkowym Zachodzie badania szacują, że w latach 1850-1930 osuszono co najmniej 125 milionów akrów terenów podmokłych na potrzeby rolnictwa.

W Hiszpanii, z dokumentów historycznych wiemy o ogromnym znaczeniu setek tysięcy mokradeł, które były obecne na Półwyspie Iberyjskim. Niektóre wielkie jeziora, takie jak Antela w Ourense czy Nava w Palencii, poddały się planom rozwoju rolnictwa w XX wieku.

Dawne plany rozwoju rolnictwa spowodowały, że pewne obszary, które uważano za nieciekawe, stały się zbędne i doprowadziły do masowego zaniku wielu mokradeł. Wkrótce jednak sprawy przybrały inny obrót, o czym przekonamy się w następnym rozdziale.

Ożywienie ekologiczne tych terenów

Mimo dążenia rządów i interesów gospodarczych do podboju Ziemi, ruchy ochrony przyrody szybko zaczęły walczyć o zachowanie terenów podmokłych. Udało się to osiągnąć dzięki wyraźnemu wykazaniu ich wartości i znaczenia dla setek gatunków.

Na przykład w latach 70. ubiegłego wieku powstała konwencja ramsarska, w której zaproponowano ochronę milionów hektarów terenów podmokłych o znaczeniu międzynarodowym.

Obecnie ponad 2 miliony kilometrów kwadratowych terenów podmokłych jest chronionych przez tę konwencję.

Odzyskiwanie laguny Nava, raju dla ptaków

Mamy też tysiące przykładów odtworzonych terenów podmokłych. Jeden z najbardziej emblematycznych znajduje się w Hiszpanii, a konkretnie w lagunie Nava, w Palencji.

Przed XX wiekiem laguna ta była jednym z najważniejszych terenów podmokłych na Półwyspie, gdyż w porze deszczowej zajmowała prawie 5000 hektarów.

W XIX wieku laguna była opisywana jako niezrównane siedlisko ptaków, o czym świadczą liczne świadectwa:

“Służy jako przystań, a zwłaszcza w zimie, dla nieskończonej ilości gatunków ptaków wodnych i o zróżnicowanych formach, wśród których można zobaczyć gęsi trzech rodzajów, kaczki tylu innych, brodźce, sowy, jerzyki wodne, kuliki i inne ptaki niezwykle efektowne i nieznane w pozostałej części kraju”.

Pascual Madoz, słownik statystyczny (1859)

Po raz kolejny plany rozwoju z XX wieku zniszczyły bioróżnorodność, a laguna została osuszona w 1968 roku dla celów rolniczych.

Jednakże od 1990 r. Junta de Castilla y León podjęła się częściowej odbudowy laguny, co stanowiło jeden z najlepszych przykładów odbudowy dawnych terenów podmokłych w Hiszpanii.

Od 1990 roku udało się odzyskać nieco ponad 15% jej pierwotnej powierzchni. Zalew ten jest miejscem o globalnym znaczeniu dla gęsi gęgawy (Anser anser), z liczbą około 12 000 osobników liczonych podczas sezonu zimowego.

Schronienie znajdują tu również inne ważne ptaki stepowe, takie jak drop zwyczajny (Otis tarda) czy sterniczka zwyczajna (Oxyura leucocephala). Przy odpowiednim finansowaniu i woli politycznej można odzyskać tereny podmokłe utracone przez człowieka.

Dbałość o tereny podmokłe to dbałość o różnorodność biologiczną

Podsumowując, można stwierdzić, że tereny podmokłe są niezwykle ważnymi ekosystemami dla wielu zwierząt, zwłaszcza ptaków.

Jeśli pomożemy w ich ochronie przyczynimy się do długotrwałego przetrwania tysięcy gatunków, dla których tereny podmokłe są domem. Dlatego dbałość o tereny podmokłe jest dbałością o różnorodność biologiczną.