Hayvanların Hisleri Var Mı, Hiç Merak Ettiniz Mi?

Duygular ve hisler insanların ayrılmaz psikolojik özellikleridir, peki hayvanlar da bu bilişsel kapasiteye sahip mi? Etolojik çalışmalar bu soruya cevap verebilir. 

Yazan ve doğrulayan biyolog Samuel Sanchez.

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Herhangi bir evcil hayvan sahibi, hayvanlarının duyguları olduğunu memnuniyetle kabul eder. Her hayvanın (en azından kuşların ve memelilerin) farklı bir kişiliği vardır ve bu bilim tarafından da onaylanmıştır. Bununla birlikte, doğadaki hisler ve duygular söz konusu olduğunda, işler biraz daha karmaşık hale gelebilir. Bunun nedeni, bu tür niteliklerin ölçülmesinin zor olmasıdır. Peki hayvanların hisleri var mı, hiç merak ettiniz mi?

Konu ne kadar felsefi olursa olsun, dünyanın her yerindeki araştırmacılar bu soruyu yanıtlamaya çalışmaktan yorulmazlar. Hayvanların dünyasındaki duygular hakkında daha fazla şey öğrenmeye hazır mısınız? O zaman okumaya devam edin.

Hisler ve duygular aynı anlama gelmiyor

Duygular hem bir zihin durumu hem de onu belirleyen kavramsallaştırılmış hislerdir. Duygular, söz konusu bir nesneyi, kişiyi, yeri veya olayı algılarken belirli uyaranlardan kaynaklanan psikofizyolojik tepkiler olduğundan daha hızlıdır. Yine de, bu iki terim arasında çok daha fazla fark bulunuyor:

• Hisler hızlı ve geçicidir, duygular zaman içinde kalıcıdır.
• Hisler, önceden yapılmış bir sorgulamaya ihtiyaç duymadıkları için bilinçsiz meydana gelen değişikliklerdir.
• Önceden var olan bir his olmadan bir duyguyu tasavvur edemezsiniz; örneğin, aynı his birçok farklı duyguya yol açabilir.

Hisler kısmen evrimsel bir mekanizma gibi görünüyor. Bunun nedeni, doğanın zorlukları devreye girdiğinde oldukça faydalı olabilmeleridir. Korku, öfke, tiksinti, sevinç, üzüntü ve şaşkınlık gibi bazıları temel hislerdir ve doğuştan geldikleri için daha nettir. Geri kalan hisler karmaşıktır ve deşifre edilmesi daha zordur.

Peki hayvanların duyguları var mı?

Her iki terimi de açıkladıktan sonra, hayvanların ruh hallerini duygularla değil, hislerle ilişkilendirmek daha uygundur. Diğer türlü bu durumu açıklamak zorlaşır; çünkü hayvanların ifadeleri davranışında belirgindir, duygularında değil.

Etolojik çalışmalar çeşitli hayvanlarda hem basit hem de karmaşık duyguların varlığını göstermeye çalışmıştır:

• Araştırmacılar, strese maruz kaldığında bir arının sahip olduğu bilişsel-duygusal aktiviteleri izledi.
• Araştırmacılar hem yeni hem de arılar tarafından bilinen bir dizi kokuyu kovana yaymadan önce bazı arılar bal peteği içinde tedirgin olmaya başladı.
• Diğer arılar kendi bölgelerinde sakin bir şekilde kaldılar ve araştırmacılar daha sonra bu arıları aynı kokulara maruz bıraktılar.
• Son olarak, anksiye yaşayan arıların alışılmadık kokulara yaklaşırken çok daha az maceracı olduklarını gözlemlediler.

İlk his olan korku, bu durumu açıklayabilir. Bu hayvanlar, travmatik bir deneyimden sonra yeni uyaranlara karşı daha duygusal tepkiler veriyor olabilir.

Memelilerin duyguları

Söz konusu deneklerin beyinlerindeki karmaşıklığı incelediğinizde işler daha da zor bir hale geliyor. Bunun nedeni, memelilerde çeşitli karmaşık duyguların da gözlemlenmesidir. Örneğin:

• Birkaç bilimsel çalışma, primatların empatiye sahip olduğunu ortaya koydu. Örneğin birkaç laboratuvar çalışmasında, bir primat cinsi olan şebekler, bir başkasına elektrik çarpacaksa yiyecek gelmesine rağmen deneydeki kolu çekmeyi reddetti. 
• Pek çok teori, köpeklerin negatif duyguları tıpkı insanlar gibi algıladıklarını ileri sürer. Bu hayvanların kronik depresyon ve nevroz gibi psikolojik patolojileri de yaşadıklarını biliyoruz.
• Fillerin bilişsel hafızaları vardır ve fil arkadaşlarının çektiği acılara karşı empati gösterirler.

Gördüğünüz gibi son yıllarda etolojinin gelişmesi, canlılar dünyasında hisleri olan tek türün insanlar olmadığını gösteriyor.

Çözülememiş bir konu ve tartışma – Hayvanların hisleri var mı?

Bilimsel kanıtlar olmasına rağmen, hayvanlar dünyasında his kavramının olduğuna karşı çıkan kişiler de var. Bu karşı çıkan kişiler, yapılan çalışmaların ve getirilen yorumların her zaman önyargılı ve antropomorfik olduğunu savunuyorlar. 

Bu tür tartışmaların büyük kısmı, duygu ve his gibi iki karmaşık kavramın zor anlaşılmasından kaynaklanmaktadır. Peki soruya geri dönersek hayvanlar hissedebilir mi? Neden olmasın? Her şeyden önce, hayvanların iç dünyalarında duygusal önyargılar olduğu gözlemlendi. Ayrıca, herhangi bir memelinin bilişsel kapasitesi insanla karşılaştırılabilir mi? Her birimizin hayvanları algılama şekline göre bu soruların cevapları da değişebiliyor. Yani bu tür soruların aslında birden çok yanıtı var.